I. ATALA Udal gizarte zerbitzuak Euskal Autonomia Erkidegoan: araudi markoa, gaur egungo egoera eta bilakaeraren datuak.
Aurkezpenean esan bezala, atal honek udal gizarte zerbitzuen egoerari eta zerbitzu horien bilakaerari buruzko datu kuantitatibo nagusiak jaso ditu, bereziki 2010. urtetik aurrerakoak, urte horretan argitaratu baitzen oinarrizko gizarte zerbitzuen egoerari buruzko Arartekoaren txostena. Horrez gain, atal honetan (egia esateko, txosten osoan) jasotako informazioaren testuingurua azaltzeko, Euskal Autonomia Erkidegoan udal gizarte zerbitzuen eskumenak eta betebeharrak arautzen dituen markoa ere aipatuko dugu, labur-labur bada ere; markoa urriaren 6ko 185/2015 Dekretuak , Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren prestazio eta zerbitzuen zorroari buruzkoak (aurreratzean Zorroari buruzko Dekretua), eta Euskal Autonomia Erkidegoko Gizarte- Zerbitzuen Plan Estrategikoak (aurrerantzean Plan Estrategikoa edo Gizarte Zerbitzuen Plan Estrategikoa) garatu zuten 2015ean.
Atal kuantitatiboa prestatzeko erabili den metodologiari dagokionez, esan behar da, 1999. eta 2009. urteetan oinarrizko gizarte zerbitzuen egoerari buruz egindako ezohiko txostenetan ez bezala, oraingo honetan datuak modu zuzenean biltzea, galdetegien edo lehen mailako informazioa lortzeko beste formula batzuen bitartez, baztertu egin dela. Hala, eta ikusiko den moduan, udal gizarte zerbitzuen jardunari buruz ohiko iturri estatistikoetan dagoen informazioak zenbait gabezia ditu, baina atalaren helburua lortzeko informazio hori nahikoa izan daitekeela ulertzen da, alegia, informazio aproposa dela sistemaren magnitude nagusietara oinarrizko gerturatzea egiteko, arreta plazei, artatutako pertsonei, lana daukaten langileei eta egindako gastu publikoari dagokienez, baita oinarrizko gizarte zerbitzuetatik erantzundako eskaerari dagokionez ere. Funtsean, elementu horien argazki orokorra egitean datza, eta, batez ere, elementu horiek azken urteetan izan duten bilakaeraren argazkia egitean, hurrengo atalean jasotako informazio kualitatiboa testuinguruan jarri eta ulertu ahal izateko ikuspuntu ahal bezain objektiboenetik. Nolanahi ere, gogoratu behar da, edozein estatistikarekin gertatzen den moduan, informazioa jaso eta sailkatzeko formulek nabarmen baldintzatzen dituztela jasotako datuak, eta lortzen diren ondorioak, batzuetan, faktore horien eraginez, distortsionatuta egon daitezkeela.
Ikuspuntu metodologikotik, honako elementu nagusi hauek azpimarratu behar dira:
- Atal honetan aurkeztuko den informazio osoa Gizarte Zerbitzuen eta Gizarte Ekintzaren Estatistikatik atera da, Eusko Jaurlaritzaren Enplegu eta Gizarte Politiken Saileko estatistika organo zehatzak egindakoa; erakunde horretako arduradunei eskerrak eman nahi dizkiegu informazioaren ustiapenean izandako prestutasunagatik. Estatistika hori, lehen, EUSTAT Euskal Estatistika Erakundeak egiten zuen, eta informazio oso zehatza jasotzen zuen Euskal Autonomia Erkidegoko gizarte zerbitzuen egoerari dagokionez, 1994. urtetik; lurraldean gai horiei dagokienez egin den ikerketa eta azterketa lan guztien oinarria da. Inkesta horren datuak gizarte zerbitzuetako gastu publikoari buruzko Txosteneko datuekin osatu dira, sail horrek berak egindakoa; txosten horretako datu gehienak 2002. urtekoak dira.
- Atal honetan jasotako informazioa hiru esparru handiri dagokie: udal titulartasuneko egoitzako eta ez egoitzako plazen eskaintza, udal gizarte zerbitzuetan lan egiten duten langileak eta zerbitzu horiei eusteko egindako gastu publikoa, baita horren finantzaketa ere. Bidenabar, zenbait zentrori buruzko eskualde dentsitatearen gaineko datu batzuk ere eskaini dira, labur-labur; euskal gizarteak eskatzen dituen gizarte zerbitzuei eta artatutako pertsonen profilek izandako aldaketei buruzko datu batzuk ere eman dira.
- Aztertutako adierazleei dagokienez, eskuragarri dagoen azken urteko informazioa eskaini da (2013) eta, posible izan denean, bilakaerako datuak eman dira. Informazioa hiru lurralde historikoetan banatuta ageri da; banaketa hori garrantzitsua da, udal gizarte zerbitzuetan existitzen diren antolaketa ereduak oso desberdinak direlako (zuzkidura aldetik, gastu aldetik, finantzaketa, etab.).
- Jakina denez, erabilitako estatistikak mota askotako zentroak, programak eta prestazioak biltzen ditu; horietako batzuk (aisialdiko zentroak, enplegu zentro bereziak, gizarteratzerako eta laneratzerako zentroak, diru sarrerak bermatzeko errenta…) ez daude Gizarte Zerbitzuei buruzko Legean ezarritako zerbitzuen katalogoaren barruan. Horregatik, posible izan den kasuetan, datuak zerbitzuak aipatutako katalogoan jasota egotearen arabera banatu dira, gizarte zerbitzuen zorroan dauden eta ez dauden zerbitzuak eta programak bereiziz. Banaketa hori, une honetan, 2012. eta 2013. urteei dagozkien datuetan baino ezin da egin, eta 2013. urteko datuak erabiltzea erabaki da.
Lehen azaldu bezala, erabilitako informazioak baditu zenbait muga eta gabezia, eta aipatu egin behar dira azalduko diren datuak modu egokian interpretatu ahal izateko:
- Inkesta honetako datu berrienak 2013. urtekoak direla esan dugu, inkestak bi urte inguruko denbora desfasea duelako. 2014. urteko datuak, dirudienez, 2016. urtearen erdialdean egongo dira eskuragarri.
- Horrela, 2012. urtetik, gizarte zerbitzuen zorroa osatzen duten zerbitzuak (hau da, erantzukizun publikoko zerbitzuak) eta zorro horretan jasota ez daudenak bereiztea posible da; hala ere, lehen mailako arretari eta bigarren mailako arretari dagozkien zentro, zerbitzu eta prestazioen gainean eskuragarri ditugun datuak bereiztea ez da beti erraza izaten. Arrazoi ugari daude eta, besteak beste, praktikan zenbait zerbitzu eta prestaziok ardatz horretan kokatzeko dauzkaten zailtasunak nabarmendu behar dira. Azken urteetan alderdi horretan aurrera egin den arren, erabilitako estatistikak ez du beti lehen mailako arretako eta bigarren mailako arretako zentroen artean argi bereizteko aukerarik ematen.
- Erabilitako estatistiketan ez da beti erraza izaten udal zerbitzuak non hasten diren eta non amaitzen diren bereiztea: kudeaketa propioko zerbitzuen kasuan, udal titulartasuna identifikatzea erraza izan daiteke; zentroen kudeaketa eta finantzaketa moduen aniztasuna dela-eta, ostera (hitzarmenak, kontratuak, diru-laguntzak, etab.), praktikan zaila da udal erantzukizuneko zerbitzuak, egiten den gastua edo benetan bertan lanean ari diren langileak argi identifikatzea.
- Gizarte zerbitzuen informazioaren euskal sistemaren gabezia nabarmenetako bat lehen mailako arretako bi zerbitzu nagusietan artatzen diren pertsonen kopuruari eta egiten den jardunari dagokionez existitzen den informazio gutxi eta osatugabea da: informazio eta orientabide zerbitzuak (1.1) eta gizarte eta hezkuntza arloan esku hartzeko programak (1.3). Etxez Etxeko Laguntza Zerbitzuko (ELZ) (1.2.) langileei buruzko informazioa, bestalde, ez da gizarte zerbitzuetako gainerako langileei buruzko informazioaren modu parekagarrian jaso. Egia da oinarrizko gizarte zerbitzuetako langile hornidurari eta gastuari buruzko eta 2013. urterako familia esku-hartzerako programetako gastuari buruzko nahikoa informazio dagoela, baina ez dago daturik (homogeneoak eta Euskal Autonomia Erkidego osorako konparagarriak) oinarrizko gizarte zerbitzuetan artatzen diren pertsonen kopuruari eta ezaugarriei dagokienez; ezinbestekoa da benetan udalerrietan gizarte ekintzaren alorrean egiten den esku-hartzea edo udaletatik eskaintzen ari den arreta ezagutzeko.
Datozen ataletan jasotako informazioaren testuingurua jartzeko, komenigarritzat jo da udal gizarte zerbitzuei dagokienez Euskal Autonomia Erkidegoan ezarritako araudi markoaren elementu nagusiak aurkeztea (soilik deskribapen modura), arreta berezia jarriz Gizarte Zerbitzuei buruzko abenduaren 5eko 12/2008 Legeak ezarritakoari eta berriki onartu eta dagoeneko aipatu ditugun plangintzarako bi testu arautzaileei: Zorroari buruzko dekretua eta Gizarte Zerbitzuen Plan Estrategikoa, Gizarte Zerbitzuen Mapa jaso zuena (aurrerantzean, Mapa deituko diogu). Modu laburrean, duela gutxi onartutako Euskadiko Toki Erakundeei buruzko apirilaren 7ko 2/2016 Legea ere azalduko dugu.
1.2.1.Erkidego mailako araudia: Gizarte Zerbitzuei buruzko Legea, Zorroari buruzko Dekretua eta Gizarte Zerbitzuen Plan Estrategikoa
Jakina denez, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legearen 22. artikuluak Euskal Autonomia Erkidego osoak nahitaez bete beharreko prestazio eta zerbitzuen katalogo bat ezarri zuen, eta hiru multzo nagusitan banatu zituen: lehen mailako arretako zerbitzuak, bigarren mailako arretako zerbitzuak eta prestazio ekonomikoak. Legeak ez du zehazten zein diren lehen mailako arretako zerbitzuen ezaugarri zehatzak bigarren mailako arretako zerbitzuekin erkatuta (zerbitzu edo prestazio bakoitzaren ezaugarrien definizioan Zorrari buruzko Dekretura jotzen da) −, baina bai ezarri zuen, 27. artikuluan, lehen mailako arretako zerbitzuak eskaintzea eta betetzea, telelaguntza zerbitzua izan ezik, udalen gizarte zerbitzuei dagokiela, eta bigarren mailako arretako gizarte zerbitzuak eskaintzea eta betetzea, berriz, foru aldundiei dagokiela. Aurrerago azalduko den moduan, eskema hori da Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren ezaugarri bereizgarri nagusietako bat, espainiar estatuko gainerako autonomia erkidegoetan dauden sistemekin alderatuta.
Gizarte Zerbitzuei buruzko Legearen 28. artikuluak, hirugarren atalean, lehen mailako arretako gizarte zerbitzuak emateaz gain, udalen gizarte zerbitzuek edo, halakorik badago, udalek sortutako antolakundeak eginkizun hauek izango dituztela ezarri zuen:
- Laguntza teknikoa, eta bereziki: Oinarrizko Gizarte Zerbitzuak beharren lehen balorazioa egin ondoren, beste diagnostiko sakonago bat egitea; arreta pertsonalizatuko planaren ekintzak eta esku-hartzeak garatzea; oinarrizko gizarte zerbitzuak esku hartzen duen guztietan, beti jarduteko irizpide berberak erabili beharra sustatzea; kasuak gainbegiratzea, eta profesionalei prestakuntza eta orientabideak ematea; irizpide teknikoak zehaztea eta beste arreta sistema edo arreta politika publiko batzuekiko koordinazio mahaietan parte hartzea.
- Erabiltzaileari erantzun osoa eta betea emate aldera, kideko edo osagarriak diren beste sistema edo politika publiko batzuekin koordinatzea, lege honetako 45. eta 46. artikuluetan jarritako moduan.
- Lege honen bidez udalen esku uzten diren gainerako eskumenetatik datozen gainerako eginkizunak.
Bestalde, lege horren 29. artikuluak honako xedapen hauek ezarri zituen oinarrizko gizarte zerbitzuei dagokienez:
1.Oinarrizko gizarte-zerbitzua arreta- unitate bat da, polibalentea eta diziplina askotarikoa, udalen gizarte zerbitzuen barruan dago eta herritarrek Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemara iristeko duten lehen sarbidea da.
2.Oinarrizko gizarte zerbitzuaren zeregin nagusia izango da dagokion lurraldean gizarte zerbitzuen bidez erantzuteko moduko zer-nolako beharrak dauden atzematea eta kargu hartzea. Horretarako, bere ardura izango du, dagokion lurralde horretan, Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren baitako atal batera nahiz bestera nork noiz joan behar duen koordinatzea eta kudeatzea.
3.Euskal Autonomia Erkidegoko udal guztiek izan behar dute, dela bakoitzak bere kasa edo dela beste udal batzuekin elkar hartuta, oinarrizko gizarte zerbitzu bat.
4.Oinarrizko gizarte zerbitzuak zein lurraldetan lan egin behar duen jakiteko, Euskal Autonomia Erkidegoko Gizarte Zerbitzuen Mapan jasota datozen irizpideak erabiliko dira.
Udalerriaren edo udalerri elkartearen tamainaren arabera, oinarrizko gizarte zerbitzua oinarrizko gizarte zerbitzuen unitatetan bana daiteke, hartara, herritarren beharrei hobeto erantzuteko eta dagokion lurralde osoan lan egin ahal izango duela bermatzeko.
5.Oinarrizko gizarte zerbitzuak agintzen zaizkion lehen mailako arretako gizarte zerbitzuak eskaintzeko lanak egingo ditu, baina, edonola ere, 22. artikuluko 1.1, 1.2, 1.3 eta 1.4 paragrafoetan jasota datozenak beti-beti eskaini beharko ditu. 19. artikuluan arauturik dagoen esku hartzeko oinarrizko prozedura bere lurraldean behar bezala aplikatuko dela bermatzeko ardura ere badu.
6.Oinarrizko gizarte zerbitzuak eginkizun hauek ere izango ditu: a) Gizarte premiei erantzuna emateko orduan zer-nolako trakeskeria edo hutsuneak dauden igartzea; b) Gizarte Zerbitzuei buruzko Informazioko Euskal Sistemaren esparruan, homogeneizatzea eta sistematizazioa lortzeko informazioa osatzea.c) Egin ditzaketen eta berariaz ezartzen zaizkien antzeko beste eginkizun guztiak egitea.
Gizarte Zerbitzuei buruzko Legearen 27. artikuluak, bidenabar, azaldu zuenez (3. puntua), Euskal Autonomia Erkidegoko Gizarte Zerbitzuen Mapan jasotako Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren ezarpena aintzat hartuko da aurreko paragrafoan aipatutako lehen eta bigarren mailako arretako zerbitzuak emateko eta hornitzeko. Legea onartu eta handik zazpi urtera (bertan urtebeteko epea ezarri zen prestatzeko) Gizarte Zerbitzuen Erakundeen arteko Organoak onartuta, Euskal Autonomia Erkidegoko Gizarte Zerbitzuen Mapa da, Zorroari buruzko Dekretuarekin batera, udal gizarte zerbitzuak hedatzeko benetako ibilbide orria.
Horrekin bat etorriz, jarraian udal gizarte zerbitzuak egituratzeko garrantzitsutzat jo diren elementu nagusiak aztertuko dira: Gizarte Zerbitzuen Mapan lurralde antolaketarako eta arretako gutxieneko mailak ezartzeko ezarritako irizpideak; Gizarte Zerbitzuei buruzko Legean eta mapan ezarritakoak baliabideak modu bateratuan planifikatzeko eta artikulatzeko; Zorroari buruzko Dekretuan ezarritakoak lehen mailako eta bigarren mailako arretako baliabideak mugatzeko. Bukatzeko, sistemaren gobernantzari buruzko zenbait alderdi ere jaso dira.
A.Lurralde mailako antolaketa eta arretaren gutxieneko mailak
Lurralde mailako antolaketari eta arretaren gutxieneko mailei dagokienez, legearen garapenean Mapak ezartzen duen markoa, modu laburrean esanda, hauxe da:
- Eskubide subjektiboa. Euskal administrazioek, 2016ko abenduaren 25etik aurrera, zenbait zerbitzu eta prestazioetarako sarbidea eskubide subjektibo gisa bermatu beharko dute, Maparen beraren aurreikuspenak egokiak diren ala ez aintzat hartu gabe, Zerbitzu Publikoari Lotutako Prestazioa (ZPLP) izanik, menpekotasunaren arretaren esparruan, pertsona bakoitzari eskubidez dagokion zerbitzuaren horniduraren baliabide alternatibo bakar gisa.
- Gutxieneko estaldura mailak. Mapak bi urrats planteatzen ditu babes maila homogeneoak sustatzeko (onartutako testuaren arabera, horrek esan nahi du “arreta-maila (estaldura) antzekoak baina ez berdin-berdinak lortzeko aurrera egin behar dela, zeren gizarte-zerbitzuen premian eta eskarian eragiten duten faktore demografikoek, sozialek... (zahartzea, migrazio-saldoa, krisiaren inpaktu soziala, babes formalaren eta informalaren arteko oreka, gune bakoitzean aldez aurretik dagoen arreta-sarearen ezaugarriak...) joera komunak baitituzte Euskadi osoan, baina bai eta aldeak ere Lurralde Historikoen artean edo herrien artean: a) bermatu egin behar da 2017an (2017/01/01) zerbitzu eta prestazio ekonomiko guztiak gutxienez %80ko mailan egongo direla, Euskal Autonomia Erkidegoaren batez besteko estaldurari dagokionez; b) eta 2020an (2020/01/01) gutxienez %85eko mailan. Horretarako, mapak bi estaldura maila ezarri zituen, goi maila eta gutxieneko maila: Gutxieneko mailari dagozkion estaldurak “bermatuta egon behar dira 2017an lurralde historikoko mailan”; goi mailako estaldurei dagokienez, berriz, “lortzen saiatu behar gara”.
- Lurralde mailako antolaketa. Gizarte Zerbitzuei buruzko Legean ezarritako deszentralizazio eta gertuko irizpideekin bat etorriz, Maparen helburua da zentroek lurraldean daukaten hedapena nahikoa izatea, hutsunerik gabe (zonalde batean zentrorik ez egotea edo estaldura nahikorik ez izatea), hain zuzen ere, zerbitzu bat ematea ezinezko izatea eragingo duen hutsunerik gabe, edo zerbitzua dagokion gertutasunik gabe ematea eragingo duen hutsunerik gabe, “zerbitzuak lurraldean finkatzeko irizpide aproposenak” kontuan izanik. Horretarako, zerbitzu edo zentro bakoitzari gertutasun maila jakin bat eman zaio –zerbitzu zentralizatuak eta hurbiltasun maila txiki, ertain, handi eta oso handiko zerbitzuak−. Hurbiltasun maila horietako bakoitzari eremu geografiko zehatz bat eman zaio –lurralde historikoa edo autonomia erkidegoa zerbitzu zentralizatuen kasuan, eta lau hurbiltasun mailen arteko bakoitzari sektorea, eskualdea, area eta udalerria edo udalerri elkartea−. Eskualde kasuetan salbu, lurralde mugarte horietako bakoitza populazio bolumen zehatz batzuei dagokio.
Maparen testuarekin bat etorriz, “biztanleria eremuak dira –ez mugapen geografikoak–zerbitzuak ezartzeko biztanleriari dagozkion irizpide egokienak. Biztanleria eremuak zera dira, zerbitzu bat emateko ardura duen erakundeak zentroa non kokatu erabakitzeko garaian aintzat behar duen biztanleria-bolumena (ez mugape geografikoak), nahiz eta erakundeak mugapen geografikorik ezarri ez (edo hemen proposatu ditugunaz bestelakoak ezarri). Mugapen geografikoak, ordea, mugape geografikoak dira eta, kasu askotan, aldez aurretik finkatuta daude –hala nola, udalerriak, eskualdeak edo Lurralde Historikoa–”.
Mapak lehen mailako arretako zerbitzu ugariei esleitzen dien biztanleria eremuak honako hauek dira:
•Gizarte Zerbitzuei buruzko Legeak ezarritakoarekin bat etorriz, oinarrizko gizarte zerbitzuak emateko (Katalogoko 1.1, 1.2, 1.3 eta 1.4) biztanleriari dagozkion irizpide egokienak oinarrizko eremuari dagozkio; 5.000 biztanleko populazio esparru bat hartu behar du, edo landa eremuak direnean edo bereziki sakabanatutakoak, 3.000 biztanleko populazioa hartu behar du; populazio hori udalerri bakarrekoa edo batzuetakoa izan daiteke (Gizarte Zerbitzuei buruzko Legearen 36.2 artikulua). Maparen testuaren arabera, horrek esan nahi du udalerriek (oinarrizko eremuak) biztanleriaren bolumen horiek aintzat hartu behar dituztela, mugakide izateaz gain, zerbitzuak emateko multzokatzen badira eta hori egitea beharrezkoa izango litzateke, gutxienez, biztanleriaren bolumen horietara iritsi arte (“oinarrizko jardun-eremuak 5.000 biztanlekoa izan beharko du…”). Baina ez du esan nahi oinarrizko gizarte zerbitzu bat edo oinarrizko gizarte unitate bat bermatu behar denik, talde eta ekipamendu deszentralizaturik gabe, oinarrizko eremu bakoitzeko. Mapak gehitu zuen tokiko entitate bakoitzak oinarrizko gizarte zerbitzu (OGZ) bat eta, hala badagokio, beharrezkotzat jotako oinarrizko gizarte unitateak (OGU) izango dituela.
•Eguneko, gaueko eta lehen mailako arretako zentroak, bazterketaren esparruan, erdi mailako gertutasunekoak dira, eta biztanleriari dagokion irizpide egokia eskualde mailakoa da.
•Lehen mailako arretako gainerako zerbitzuak, hau da, eguneko arreta zerbitzuak eta lehen mailako arretako alojamendu zerbitzuak pertsona nagusientzat, baita emakumeentzako alojamendu zerbitzuak ere, hurbiltasun maila altukoak dira, eta mugapen geografiko aproposa, ostera, areakoa da; esan bezala, gehienetan udalaz gaindiko izaeradun lurralde mailako unitate bat izaten da, gertutasun altua eskatzen duten zerbitzuen lurralde esparrua zedarritzeko diseinatutakoa eta tamaina ertaineko populazio eremuetan oinarrizko zonak biltzeko. Zerbitzu horiek, horrenbestez, 15.000 eta 50.000 biztanle arteko populazio eremuetan kokatzeko ahalegina egin behar da. Mapak ezarri zuen eremu hori oinarrizko bi zona edo gehiago batuz defini daitekeela, eta zerbitzuak emateko multzokatzen diren udalerriak mugakideak izatea komeni da.
- Maparen izaera loteslea. Gizarte zerbitzuen maparen testuaren arabera, bertako xedapenak lotesleak dira soilik alderdi batzuetan; gainerakoak arreta maila “egokiak” adierazteko orientabideak eta gomendioak dira. Horren haritik, neurri batean aurkakoak diren bi orientazio uztartu nahi ditu mapak: a) EAEn eta lurralde historiko bakoitzean zerbitzu eta prestazioen sarearen garapen homogeneoagoa lortzeko bidean aurrera egitea, GZESa unibertsalizatzeko helburuarekin modu koherentean, prestazio eta zerbitzuak jasotzeko eskubidea eskubidearen titular diren guztiei bermatuta, eta oreka eta homogeneotasuna ahalbidetuta lurraldeen artean; eta b) aldi berean, erakunde bakoitzak bere helburuak lurralde bakoitzaren errealitatera (premien, biztanleriaren lurralde banaketaren, aldez aurretik dagoen baliabide sarearen ezaugarrien eta abarren arabera) egokitzeko duen gaitasunari eustea, eta unibertsaltasunaren, berdintasunaren, ekitatearen eta hurbiltasunaren printzipioekin batera, GZESa eta gizarte zerbitzuen planifikazioa arautu behar dituzten beste printzipio batzuk betetzea.
Horren haritik, lurralde antolaketari dagokionez, udal eta foru autonomia errespetatzea nabarmentzen da, finkatu baita “GZESaren unibertsalizazioan aurrera egiteko funtsezko alderdia da zerbitzuak lurraldean hedatzea, bai eta zerbitzu eta prestazio ekonomikoak jasotzeko eskubidea dutenei benetan jasotzeko aukera bermatzea ere (horretan ere badu eragina). Hori, lurralde bakoitzeko (Lurralde Historia izan daiteke, edo bestela, Foru Aldundiak eta TokiErakundeek jarduten duten bestelako mugape geografikoak) errealitatera egokitzeko egin beharreko egokitzapenak alde batera utzi gabe) eta eraginkortasunaren, baliabideak baliatzearen eta ekimen pribatuarekin lankidetzan jardutearen printzipioei ere erreparatuta arreta-sarearen plangintzan eta hedapenean (ildo beretik, lehendik ere badiren baliabideak baliatuta)”. Ikuspuntu horretatik, testuan nabarmentzen da Maparen plangintza tresna bat dela, eta“zentroak gaituko direla betiere zentroen behar besteko okupazioa bermatzea ahalbidetuko duten premia eta eskaria baldin badaude”. Horrez gain, Mapan adierazi zenez, ezarritako muga geografikoei dagokienez, “hauek ere orientabide edo gomendioak dira, erakunde bakoitzak autonomia baitu mugapenak finkatzeko, eta Euskal Autonomia Erkidegoaren Mapa erakunde bakoitzak ezartzen dituenen arabera egokitu beharko da”.
Xedapen horien ondorio argiena da, hain zuzen ere, ezarritako gutxieneko estaldurak ez direla nahitaez aplikatu behar zerbitzu bakoitza emateko egokitzat jotako lurralde eremuetan, eta nahikoa izan daitekeela lurralde multzo mailan bermatuz gero. Horren haritik, Mapan honako hau adierazi zen: “zentro mota bat biztanleria-eremu jakin batean kokatzeko gomendioa egiteak zera esan nahiko luke:
a)Lurralde Historikoan ez dela egongo ezein eremu biztanleriaren bolumena handiagoa izanik mota horretako zentro bat, gutxienez, ez duenik. Irizpidea betetzen ote den baloratzeko, Lurralde Historikoa mugapen geografiko zehatzetan banatu daiteke, eta mugapen horietan irizpidea bete egin behar da edo, gutxienez, betetze-maila baloratu behar da, betiere erreferentziatzat hartuta Lurralde Historikoko Oinarrizko Gizarte Zerbitzu bakoitza (noranzko guztietan).
b)Pertsona batek zentro mota hori eskura izan dezakeela biztanleriaren bolumen jakin bat gainditzen ez duen eremu batean. Irizpidea betetzen ote den baloratzeko, adibidez, dagokion Oinarrizko Gizarte Zerbitzua hartu beharko da erreferentziatzat, berriro ere, edo bestela, zegokiokeena, egoitza zentro batean sartu behar badu (noranzko guztietan)”.
Nolanahi ere, Mapak nabarmentzen duenez, “irizpide horiek orientagarri dira, eta erakunde arduradunek aintzat hartu beharko lituzkete euren eskumeneko zentroen sarea lurraldean hedatzeko garaian. Plangintza horretan, erakundeek beste hainbat printzipio ere izan behar dituzte kontuan; hala nola, baliabideak kudeatu eta baliatzeko garaian eraginkor izateko printzipioa, baina irizpide (biztanleria eremua) horien arabera egokitzeak ez du eragin behar, inolaz ere, beste baliabide bat gaitzea, eratorritako eta artatu gabeko eskari nahikorik ez baldin badago, baliabidea behar beste okupatuko dela bermatzeko adina”.
- Memoria ekonomikoa eta finantzaketa. Sistema unibertsalizatzeko unean erakunde maila bakoitzerako aurreikusitako gastu publikoa kalkulatzeaz gain, Gizarte Zerbitzuen Plan Estrategikoaren Memoria Ekonomikoak (Mapa Autonomikotik eratorritakoa) mapan jasotako zerbitzuen finantzaketari buruzko zenbait zehaztasun ere baditu. Horren haritik, bi xedapen interesgarri finkatu ziren: Batetik, Mapak abiapuntutzat duen oinarria “2017tik aurrera, administrazio bakoitzari esleitzea, legean xedatzen den eskumen araubideari jarraikiz, bere eskumeneko zerbitzu eta prestazioak edo laguntza ekonomikoak finantzatzeko erantzukizuna, finantzaketa pribaturik eta beste euskal administrazio publiko batzuetan gizarte zerbitzuen arloko erantzukizuna duten sailetatik datorren finantzaketarik gabe”. Bestalde, Mapak aurreikusten duenez, “2015/12/31 baino lehen, Finantza Publikoen Euskal Kontseiluaren erabaki bidez, Zorroari buruzko Dekretuaren bigarren xedapen gehigarrian horretarako aurreikusitakoari jarraikiz, GZESa hedatzeko finantza-lankidetzarako formula bat (“funts” bat) eratzea aurreikusi da, eredu komunitarioaren eta lehen mailako arretaren garapenari, bereziki, laguntzearren”. Funts horren sorrera, halaber, gizarte zerbitzuen Zorroari buruzko Dekretuan jaso zen.
B.Egituratze, koordinazio eta plangintza bateratua
Udal gizarte zerbitzuen funtzionamendurako alderdi honek duen garrantzia kontuan hartuta, ezinbestekoa da, halaber, Gizarte Zerbitzuen Mapa eta Legeko xedapenak adieraztea, gizarte zerbitzuen esparruko koordinazio ibilbideei dagokienez, baita zerbitzuak modu partekatuan kudeatu eta mankomunizatzeko formulak sustatzea ere. Horren haritik, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legeak honako xedapen hauek ezarri zituen:
- Besteak beste, Legearen 40. artikuluak Eusko Jaurlaritzari esleitu zion “Euskadiko Autonomia Erkidegoan gizarte-zerbitzuen planifikazioa egitea –bai Gizarte Zerbitzuen Plan Estrategikoaren barruan bai eta kasuan kasu prestatuko diren plan sektorial eta plan berezietan ere–, batetik, lehentasunak zehazteko eta, bestetik, Lege honetan arau-tutako eskubideak Autonomia Erkidego osoan benetan gauzatzeko beharrezko diren zerbitzu eta prestazioak maila homogeneoan emango direla bermatzeko, foru aldundiekin eta udalekin koordinatuta”. Artikulu horrek berak, gainera, Eusko Jaurlaritzari esleitu zion “Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren koordinazio orokorra, prestazioak eta zerbitzuak Euskadiko lurralde osoan orekaturik garatu daitezen, hartara, haietara iristeko aukerak homogeneoak izan daitezen. Eta, beste alde batetik, gizarte-zerbitzuen beren eta gizarte-ongizatearekin zerikusi zuzena duten sistema eta politika publikoen artean koordinaturik jarduteko bideak zabaltzea, sistema-politika horiek eskumenak dituzten lurraldean jardun beharra dagoenerako, batez ere honako hauekin: osasun-zerbitzuak, hezkuntzakoak, etxebizitzakoak, enplegukoak eta diru-sarrerak eta gizarteratzea bermatzekoa”.
- Horrez gain,41. artikuluak foru aldundien esku utzi zuen bere eskumenekoak diren zerbitzuak antolatu eta emateko eskumenaz gain, “geografia-hurbiltasuna eta baliabideak ahalik eta zuzenen erabili beharra gogoan harturik –printzipioak baitira–, mankomunitateak edo beste udal-elkarte batzuk osatzeko sustapen-lana eta bultzada, gizarte-zerbitzuak eskaintzeko”.
- Gizarte zerbitzuen Mapak udalei eta aldundiei ematen die beraien eskumeneko zerbitzuak planifikatzeko ardura, Mapan bertan adierazitako irizpideekin bat etorriz. Horregatik, entitate horiek egindako plangintzak haien eskumeneko zentroak beraien ardurapeko eremuko zona zehatzetan banatuko ditu zentroak (foru eta tokiko administrazioen eskumena da aipatutako mugarte geografiko horiek hartzea, Legearen 36.5 artikuluan aurreikusitakoarekin bat etorriz), geografikoki zehaztasunez identifikatutakoa eta zerbitzuak ezartze aldera kokapen onenak ebazteko biztanleria irizpideei erreparatuz (36.4 artikulua). Horren haritik, Mapak berak azaldu duenez, “Foru Aldundiak –tokiko erakundeekin lankidetzan eta erakunde bakoitzaren autonomia errespetatuta– Lurralde Historikoko Gizarte Zerbitzuen Mapa egiteko prozesuan buru izan daitezke; mapa horretan, foru- nahiz udal-eskumeneko baliabideak sartu behar dira eta zentroak lurraldean hedatzeko proposamena ere egin beharko da”.
- Mapa autonomikoaren testuak, ildo beretik, honako hau esan zuen: “lurralde Historikoko Gizarte Zerbitzuen Mapan foru eskumeneko baliabideak ez ezik, udal eskumeneko baliabideak ere sartuko dira”. Prestatze aldera, “Udalek eta Foru Aldundiek Lurralde Historiko bakoitzeko zerbitzu eta prestazioan sarea antolatzen (plangintza, kudeaketa eta ebaluazioa) lagunduko dutela aurreikusten da, betiere erakunde bakoitzaren autonomia errespetatuta; hartara, EAEko Gizarte Zerbitzuaren mapari erantsiko zaion mapa ados jarrita ezarri ahal izango dute. Foru Aldundi bakoitzak sarea planifikatzeko eta Mapa egiteko prozesua bideratuko du, bai eta beste prozesu batzuk ere, udalentzat lagungarri izan badaitezke zerbitzuen sarea hedatzeko; hala nola, mankomunitateak edo bestelako udal elkarteak eratzea”.
Kasuan kasuko lurralde mapak modu bateratuan planifikatzeko gaiaz haratago, komenigarria da halaber (azterketa kualitatiboko edukietako batzuk zein txosten honetako gomendioak testuinguruan jartzeko), udal gizarte zerbitzuen funtzionamenduari dagokionez lau gai garrantzitsuari buruzko legearen zenbait xedapen gogoratzea, baita Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistema benetako sistema gisa eratze aldera ere: kasu erantzukizuneko eta esku-hartzeko prozedura, zerbitzuetara sarbidea izateko prozedura, deribazio protokoloak eta baliabideak modu partekatuan hornitzeko eta kudeatzeko ezarritako aukerak.
Esku hartzeko prozedurari dagokionez, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legearen 19. artikuluak hauxe ezarri zuen: “prozeduraren hasierako fasean, ardura oinarrizko gizarte-zerbitzuko gizarte-langile batena izango da. Erreferentziako profesional modura jardungo du, non eta ez den irizten, esku-hartzea den modukoa dela-eta, egokiagoa dela beste era bateko profesional batek hartzea erreferentzia-lan hori bere gain. Halakoetan, edonola ere, udalen gizarte-zerbitzuetako beste profesional batzuek ere lagunduko eta parte hartuko dute”. Artikulu berberak honako hau gaineratu zuen: “eman beharreko laguntza handia dela-eta hala egitea komeni bada, erreferentziako profesionalak dena delako kasuaren ardura bigarren mailako arretako gizarte zerbitzuetako profesionalen baten esku utz dezake. Momentu horretatik aurrera, beste profesional horrek hartuko du dena delako kasua koordinatzeko ardura, baina, edonola ere, jatorrizko oinarrizko gizarte zerbitzuan erreferentzia-lanak egin zituen hori jakinaren gainean eduki beharko du, ea kasuak zer-nolako bilakaera duen, batez ere hark beste arreta-esparru batzuetan oraindik pertsona erabiltzailearekin edo familiarekin harremanik baldin badu”.<
Gizarte zerbitzuen Katalogoa osatzen duten zerbitzuetara sarbidea izateko prozedura arautzeari dagokionez, Zorroari buruzko Dekretuko 17. artikuluak hauxe ezarri zuen: “Oro har, Prestazio eta Zerbitzuaren Zorroaren prestazioak, laguntzak eta zerbitzuak lortzeko, interesdunek beren bizilekuari dagokion Oinarrizko Gizarte Zerbitzura jo behar dute, zuzenean lortzen diren zerbitzu gisa definituta dauden zerbitzuen kasuan izan ezik”. Eskaria planteatu ondoren, oinarrizko gizarte zerbitzuetako profesional batek beharrizanen balorazio bat egingo du, eta, hala badagokio, baita hasierako gizarte diagnostikoa (18.1 artikulua) ere. Udalaren Gizarte Zerbitzuaren ustez ezinbestekoa bada mendetasuna, ezgaitasuna, bazterkeria eta babesgabetasuna balioesteko eta diagnostikatzeko Foru Zerbitzuaren balioespena eta/edo gizarte diagnostikoa egitea, balorazio eskaera bat igorriko da; foru administrazioak balorazio espezializatua egingo du eta, eta, hala badagokio, diagnostiko espezializatua, eta, haietatik ateratzen diren emaitzen arabera, eskatzaileak lortzeko aukera izango duen prestazio ekonomikoen eta/edo zerbitzuen sorta ezarriko du, horretarako, premiei erantzuteko egokientzat hartzen dituen bigarren mailako arretako baliabidea edo baliabide-konbinazioa (zerbitzuak eta/edo prestazio ekonomikoak) zehaztuko du (19. artikulua, lehenengo eta bigarren atalak). Zorroak, gainera, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legearen 19.4 artikuluko a) letran eta 30.2 artikuluan aurreikusitakoari jarraiki, honako hau xedatu zuen: “esku hartzeko eskatu zaien beste administrazio publiko batzuek hartutako erabakiak –eta bereziki balioespen eta diagnostiko espezializatuaren ardura duten profesionalek hartutako erabakiak–, dagozkien administrazio-organoen bitartez eman direnak, lotesleak izango dira erreferentziazko profesionalarentzat (kasuaz arduratu denarentzat) haien mendekoa den prestazioa edo zerbitzua lortzeko baimena ematea edo ukatzea erabaki behar dutenean”.
Beste alde batetik, Zorroari buruzko Dekretuan ezarri zenez, “bideratze protokoloak diseinatuko ditu arreta egoeran eta premian izandako aldaketak direla medio maila batetik bestera igarotzea eskatzen duten kasuetarako” (34.1 artikulua). Arreta maila batean ematea egokiagoa denean beste arreta maila bateko eguneko zerbitzuetan, gaueko zerbitzuetan edo egoitza zerbitzuetan ez jarraitzeko eta, horri lotuta, plazen luzaroko okupazio desegokia saihesteko, protokolo horiek ezarriko dute, lekualdaketa egokia dela egiaztatu ondoren, lekualdaketa hori gehienez ere hiru hilabeteko aldi batean egitea (34.3 artikulua). Protokolo horiek, halaber, konpentsazio ekonomikorako formula bat izan beharko dute, arreta eman beharko lukeen administrazioak arreta benetan ematen ari den administrazioaren kostua finantzatuko duela bermatzeko, aldi hori igaro ondoren (34.4 artikulua).
Aldi berean, Zorroari buruzko Dekretuko 9. artikuluko bigarren atalak ezarri zuen zorroko prestazioak jaso ahal izateko “eskaera egiten den egunean erroldatuta egon behar dela zerbitzuak emango dituen tokiko erakundeari dagokion udalerrian edo erakunde hari dagokion lurraldeko udalerri batean, tokiko erakunde batek ematen dituenak lortzeko”. Elementu garrantzitsu bat da sistema artikulatzeko eta lurralde mailan antolatzeko, ulertzen baita gizarte zerbitzuen eremu edo eskualde batek hartzen duen lurraldean erroldatutako pertsona guztiek sarbidea izan behar dutela eremu horretan existitzen diren gaueko harrera baliabideetara, alojamendu eta eguneko arretako baliabideetara, alde batera utzita baliabidea zein udalerritan dagoen kokatuta eta, are gehiago, zein udalerrik finantzatu duen; horrek, argi dagoenez, eremu hori osatzen duten tokiko administrazioak edo eskualdeak derrigortu beharko lituzke beharrezko kofinantzaketa eta kolaborazio hitzarmenak sinatzera .
Baliabideak modu partekatuan emateko edo kudeatzeko aukerari dagokionez, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legeak, udalei dagokienez, honako hau ezarri zuen: “ardurapean dituzten gizarte zerbitzuak hobeto eskaintze aldera hala egin behar dutela uste baldin badute, udalek elkarren artean elkartzeko aukera ere badute. Halakoetan, udalek sortzen duten antolakundearen eskuetan utziko dituzte lege honen bidez jaso behar dituzten eskumenak” (28.2 artikulua). Zentzu zabalagoan, Zorroari buruzko Dekretuak honako hau ezarri zuen: “kudeaketa publikoaren arreta, efikazia eta eraginkortasuna hobetzeko asmoz, euskal administrazio publikoek agindu ahal izango dute beren eskumeneko zerbitzuak ematea ordenamendu juridikoan aurreikusitako tresnak erabiliz” (3.2 artikulua).
Azkenik, Gizarte Zerbitzuen Mapa aztertzerakoan adierazi bezala, Zorroari buruzko Dekretuko bigarren xedapen gehigarriak honako hau ezarri zuen: “Dekretu honetako prestazio eta zerbitzu berriak edo gutxi samar garatutakoak emateko finantzaketa egokia bermatzeko eta 2015eko abenduaren 31 baino lehen, Administrazio Publiko eskudunek, Finantza Publikoen Euskal Kontseiluan, eraginkorrenak izango direla uste diren finantza-lankidetzako formulak adostuko dituzte, betiere Gizarte Zerbitzuei buruzko abenduaren 5eko 12/2008 Legearen 56. artikuluan eta hirugarren xedapen iragankorrean aurreikusitakoaren arabera eta haietan aurreikusitakoa garatzeko”.
C.Lehen eta bigarren mailako arretaren mugak Zorroari buruzko Dekretuan
Gizarte Zerbitzuen Plan Estrategikoko Maparekin batera, Gizarte Zerbitzuen Zorroari buruzko Dekretuak oinarrizko zutabea eratzen du Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren zerbitzuak eta prestazioak hedatzea arautzeko. Zorroari buruzko Dekretua aztertzeak zentzua dauka udal gizarte zerbitzuak hedatzea arautzen duen araudi markoa deskribatzerakoan, funtsean, ikuspuntu batetik: Gizarte Zerbitzuei buruzko Legeak ez du definitu katalogoko zerbitzu eta prestazioen eduki zehatza, eta definizio zehatzak dekretu honetara garamatza, udal eskumeneko zerbitzuak (lehen mailako arretakoak), eta foru eskumeneko zerbitzuak (bigarren mailako arretakoak) zein diren zehaztera mugatzen da. Zerbitzu bakoitzaren definizio zehatza funtsezkoa da zerbitzu bakoitza eska dezakeen publikoa ezagutzeko, horien ezaugarriak definitzeko eta lehen mailako arretako eta bigarren mailako arretako zerbitzuen arteko muga zehazteko.
Azken gai hori bereziki garrantzitsua da aintzat hartzen badugu, katalogoko egiturarekin bat etorriz, kasu batzuetan ematen den zerbitzua eskumenen maila bakarrari badagokio ere (ez dago, esaterako, foru eskumeneko etxez etxeko laguntza zerbitzurik edota udal eskumeneko adopzioa laguntzeko zerbitzurik), kasu askotan sistema bikoitza ezartzen dela; horren bitartez, zerbitzu bera bi erakunde mailari dagokie, eta zerbitzua bereizten da ematen duen beharrizan edo kontingentzia maila, arretaren intentsitatea, esku-hartze maila, eskari maila edota artatu daitezkeen herritarrak kontuan hartuta.
Zein dira, Zorroari buruzko Dekretuaren arabera, lehen mailako eta bigarren mailako arreta bereizteko irizpideak? Hau da, nola identifika daiteke egoitza zerbitzu bat edo eguneko arretako zerbitzu bat lehen mailako arretako zerbitzua edo bigarren mailako arretako zerbitzua ematen ari dela? Egia da legeak, dirudienez, balorazio diagnostikotik abiatuta ezarritako mendekotasun, babesgabetasun edo bazterketa egoeraren larritasunari dagokion irizpidearen alde egiten duela; hala ere, ezin da esan irizpide bereizgarri bakarra dagoenik, eta zerbitzu desberdinetarako hainbat irizpide ezarri dira; irizpide horiek kontuan hartzen dituzte egoeraren larritasuna, esku-hartzearen iraupena, arretaren intentsitatea, espezializatutako langileen presentzia eta, bazterketa egoeran edo arriskuan dauden pertsonei zuzendutako zerbitzuen kasuan, arazoaren kontzientzia edo exijentzia maila edo zerbitzuen erabiltzaile potentzialek aldatzeko erakutsitako motibazioa.
Modu laburbilduan, Zorroari buruzko Dekretuan planteatutako irizpide mugatzaileak honako hauek dira zerbitzu mota desberdinetarako:
Lehen mailako arreta |
Bigarren mailako arreta |
|
Gizarte- eta hezkuntza-arloan eta/edo arlo psikosozialean esku hartzea babesgabetasun egoeretan |
- Gizarte eta hezkuntza arloan eta arlo psikosozialean esku hartzeko zerbitzua |
- Familiekin gizarte eta hezkuntza arloan eta arlo psikosozialean esku hartzeko zerbitzua (2.7.3.1) babesgabetasun egoera larrian dauden kideek (adingabeak edo adin nagusikoak) osatutako bizikidetzako unitate edo familia unitateei zuzenduta dago, genero indarkeriako egoerei aurre egin behar dieten kasuak barne. Zerbitzuak artikula ditzakeen esku-hartzeak bakarka, familiakoak edo taldeka izan daitezke, eta familiaren etxean (etxeko eta familia hezkuntza) zein bertatik kanpo eman daiteke, esku-hartze psikosozialaren eta/edo, hala badagokio, terapeutikoaren bitartez. |
Adinekoentzako eguneko arreta |
- Pertsona nagusientzako eguneko arreta zerbitzua (1.7) I. mailako edo mendetasun arriskua daukaten pertsona nagusiei zuzenduta dago (25 eta 39 arteko puntuazioa Mendekotasunaren Balorazio Baremoan). Intentsitate baxuko zerbitzu gisa ezarri da. Beharrezko langile motari dagokionez. |
- Autonomia mugatuak eragindako premiei erantzuteko eguneko zerbitzua edo zentroa (2.2.1) mendetasun egoeran dauden pertsona nagusiei zuzenduta dago (Mendekotasunaren Balorazio Baremoan 39etik gora) eta aldi baterako zerbitzu edo zerbitzu iraunkor gisa definitzen da, intentsitate ertain edo altukoa; langile zaintzaileak, osasun eta erizaintza arloko zerbitzua eta diziplina anitzeko taldearen babesa beharrezkoa da uneoro. |
Eguneko arreta babesgabetasun egoeretan |
- Eguneko arreta zerbitzua (1.7) gizarteratze esparruan bazterketa egoeran dauden pertsonei zuzenduta dago. Intentsitate baxuko zerbitzu gisa ezarri da, higiene eta elikadurari dagozkion oinarrizko premiak betetzera bideratutakoa. Ez da ezarri zerbitzu hauen eskaera mailari dagokion baldintza edo eskakizunik. |
- Gizarteratze-premiei erantzuteko eguneko zerbitzua edo zentroa (2.2.3) intentsitate ertaineko edo altuko zerbitzuak behar dituzten bazterketa egoeran dauden pertsonei zuzenduta dago. Eskaera baxu, ertain edo altuko zerbitzu gisa definitu den arren, sarbide betekizun gisa ezarri da egoerari dagokionez kontzientziatuta eta aldatzeko motibatuta egotea. |
Gaueko harrera babesgabetasun egoeretan |
- Gaueko harrera zentroak (1.8) bazterketa egoeran dauden pertsonei zuzenduta daude. Iraupen labur eta babes intentsitate baxuko zerbitzu gisa ezarri da, gaua igarotzeko instalazioak behar dituzten pertsonentzat, salbu eta inguruabar edo premia bereziak baldin badaude. |
- Gizarteratze-premiei erantzuteko gaueko harrera-zentroa (2.3.2) gizarte bazterketa egoeran dauden pertsonei zuzenduta dago, gaua igaro eta oinarrizko beharrizanak estaltzeko leku bat behar badute baina lehen mailako arretako gau harrerako zerbitzuan ezin badituzte hartu beharrizan edo ezaugarri bereziak dituztelako (bereziki, jarrera nahasmenduak, duela gutxi ospitale alta jaso izana eta laguntza behar dutenean edo abstinentzia sindromea dutenean). Eskaera baxuko eta laguntza intentsitate ertain eta altuko zerbitzuak dira, artatzen diren pertsonen ezaugarri eta premia bereziak direla-eta. |
Adinekoen ostatu zerbitzua |
- - Tutoretzapeko apartamentuak (1.9.3) iraupen luzeko zerbitzu edo zerbitzu iraunkor gisa konfiguratu dira, intentsitate baxukoak eta horretara nahitaez atxikita egon behar ez den langileen laguntzarekin. Tutoretzapeko apartamentuek etxebizitza autonomo ugari biltzen dituzte, diseinu funtzionala daukate, apartamentua eta zerbitzu komunak. Mendetasun egoeran dauden pertsona nagusiei dago zuzenduta (I. maila), intentsitate baxuko zerbitzuak behar badituzte. - Etxebizitza komunitarioa (1.9.4) izaera kolektiboa daukan ekipamendu bat da, laguntza intentsitate baxua dauka eta horri atxikitako langile profesionalak. Mendetasun egoeran dauden pertsona nagusiei dago zuzenduta (I. maila), intentsitate baxuko zerbitzuak behar badituzte. |
- Adinduentzako egoitza-zentroak (2.4.1) ohiko etxebizitza edo etxebizitza iraunkor gisa balio duten zentroak dira, eta, hala badagokio, aldi baterako dira, II. eta III. mailetako mendetasun egoeran dauden pertsona nagusientzako (eta salbuespen gisa baita I. mailan daudenentzako ere), haien premiak ezin badituzte beraien ohiko inguruan bete, edo izaera arinagoa daukaten ostatu alternatibetan, intentsitate handiagoko laguntza behar dutelako; zentro hauetan arreta integrala eta jarraitua eskaintzen da. Intentsitate altuko zentro hauek honako hau bermatzen dute: a) zaintzaileen etengabeko presentzia -24 ordu egunean-; b) erizaintza eta mediku zerbitzua izatea; c) diziplina anitzeko profesionalen talde baten laguntza, arreta integrala emateko profil egokiak dituztenak, ongizate fisiko, psikologiko eta sozialera orientatuta. |
Ostatu zerbitzua babesgabetasun egoeretan |
- Baztertuak izateko arriskuan dauden pertsonentzako tutoretzapeko etxebizitza (1.9.2) egonaldi labur edo ertaineko zerbitzu gisa definitu da, laguntza intentsitate baxukoa; zentroan ez dago langilerik uneoro, eta bazterketa arrisku larrian dauden pertsonei zuzenduta dago. Erabiltzaileak egoeraren kontzientzia eta aldatzeko motibazioa izateko premia ere ezarri da; horrek, printzipioz, kanpo utziko luke eskari baxuko edo atalase baxuko zerbitzuen prestazioa.. |
- Bazterketa- eta marjinazio-egoeran dauden pertsonentzako egoitza-zentroak (2.4.5) izaera pertsonal, sozial eta harremanei dagozkien narriadura larriak izan eta bazterketa egoeran dauden pertsonei zuzenduta daude, intentsitate ertain edo altuko laguntzak dituzten ostatu zerbitzu bat, gizarteratzera orientatutako esku-hartzeak egiteko (printzipioz eskaera baxuko zerbitzuen prestazioa alde batera utzi da). - Zorroak bi modalitate ezarri zituen: Egoera kronifikatuan dauden pertsonentzako egoitza zentroak eta gizarteratzeko egoitza zerbitzuak, horien artean bereizi behar dira gizarteratzea babesteko etxebizitzak eta gizarteratzeko egoitza zentroak. |
Etxeko indarkeriaren biktima izan diren emakumeentzako ostatu zerbitzua |
- Etxeko indarkeriaren biktima izan diren emakumeentzako harrera etxeak (1.9.1) aldi baterako eta iraupen laburreko zerbitzu gisa definitu dira, laguntza intentsitate baxukoak; langileak ez daude etengabe bertan, ezta horri atxikitako langile zehatzik ere. Etxeko indarkeriaren biktima izan diren emakumeei zuzenduta dago, indarkeria gainditzeko prozesuan baldin badaude eta babes neurririk behar gabe ostatu hartzeko aldi baterako alternatiba bat behar badute. |
- Etxeko indarkeriaren biktima izan diren emakumeentzako egoitza zentroak elkarbizitza gatazka handiak dituzten emakumeei zuzenduta daude (bereziki integritate fisiko edo emozionala arriskuan jartzen duten eta etxeko indarkeria pairatu duten emakumeei) eta babesgabetasun eta/edo bazterketa egoeran dauden beste emakume batzuei (bereziki arrazoi sozioekonomikoei eta pertsonalei lotutako egoera kritikoetan dauden emakumeei). Intentsitate ertain eta altuko laguntza eskaintzen dute, eta egonaldi laburrak (berehalako harrera zerbitzua) edo egonaldi ertainak izan daitezke (harrera zentroak). |
Aurreko taulatik, oro har, oinarrizko lau irizpide mugatzaile daudela ondorioztatzen da:
- Artatutako egoeren larritasuna; arrisku egoerak (gehienetan baina ez beti) lehen mailako udal zerbitzuei dagozkie, eta kasuan kasuko kontingentzia dagoela xedatzen den kasuetan (bazterketa, mendekotasuna, babesgabetasuna), edozein mailetan, orduan bigarren mailako arretako foru zerbitzuei dagokie.
- Arretaren intentsitatea; intentsitate baxuko zerbitzuen kasu ia gehienak lehen mailako arretari dagozkio, eta intentsitate altukoak, berriz, bigarren mailako arretari.
- Ostatu emateko baliabideetan, egonaldiaren iraupena; iraupen laburreko edo behin-behineko konponbideak, oro har, lehen mailako arretari dagozkio eta iraunkorrak edo iraupen luzekoak (salbuespenak salbuespen) bigarren mailako arretari.
- Ostatu baliabideetan garrantzitsua da, halaber, komunitatean integratzeari dagokion irizpidea; izan ere, lehen mailako arretako baliabide gehienak ohiko etxebizitzetan kokatuta izaten dira (gaueko harrera zentroen kasuan izan ezik).
D.Sistemaren gobernantza
Sistemaren gobernantzari dagokionez, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legeak ezinbesteko bi figura edo organo ezarri ditu koordinatzeko eta egituratzeko:
-Alde batetik, 44. artikuluak Gizarte Zerbitzuen Erakunde Arteko Organoa sortzea ezarri zuen “Euskal Autonomia Erkidegoko herri administrazioen artean, instituzioen arteko lankidetza eta koordinazioa taxutzeko, eta Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren batasuna bermatzeko”. Organo horren funtzioen artean, besteak beste, hauxe aipatu da: “jarduerak bateratzeko, kalitateko kudeaketa eta arreta lortzeko eta Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistema kohesionatzeko balio behar duten estrategia, jarraibide, egitura-osagai eta tresna nagusiak eztabaidatu eta zehaztea; foru- eta toki-araudien eta, kasua bada, arau autonomikoen parametro bateratuak zehaztea, sistemaren batasuna babestearren”. Horrez gain, Legeak ezarri duenez, Gizarte Zerbitzuen Erakunde arteko Organoak beharrezko giza baliabide eta baliabide teknikoak izango ditu dagozkion funtzioak ongi eta modu eraginkorrean garatzeko; hala ere, garapenerako araudiak (101/2010 Dekretua martxoaren 30ekoa, Gizarte Zerbitzuen Erakunde arteko Organoarena) soilik ezarri zuen (Eusko Jaurlaritzako) Gizarte Zerbitzuen Zuzendaritzak, dagozkion giza baliabide eta baliabide teknikoen bitartez, beharrezko arreta eta laguntza emango ziola Gizarte Zerbitzuen Erakunde arteko Organoari.
-Legearen VIII. Tituluko I. atalak (82-86 artikuluak) Gizarte Zerbitzuetako Zerbitzu eta Zentroen Goi Ikuskaritza arautu zuen, bigarren artikuluan aldarrikatutako eskubide subjektiboa benetan erabiltzen dela eta aplikagarri den ordenamendu juridikoa bete eta gordetzen dela bermatzeko. Besteak beste, Legeak honako funtzio hauek aipatu ditu: a) Gizarte-zerbitzuetarako eskubidea bermatzen duten oinarrizko baldintzak betetzen direla zaintzea.b) Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemak ematen dituen zerbitzu eta prestazioen maila nola egokitzen zaien Prestazio eta Zerbitzuen Zorroan ezarritako baldintzei begiratzea. eta c) Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren antolamendu orokorrean ezarritako baldintzak nola betetzen diren gizarte-zerbitzuen plangintza eta programazioari, erakunde zerbitzu-emaileak baimentzeari eta ikuskatzeari eta balorazio- eta diagnostiko-eginkizunei dagokienez begiratzea
.Sistemaren gobernantzari dagokionez, gizarte zerbitzuen euskal ereduaren ezaugarri bereizgarrietako bat gogoratu behar da: aldundiak bezalaxe, Euskal Autonomia Erkidegoko udalek beto gaitasuna daukate bete behar dituzten prestazioen Zorroari buruzko Dekretuan ezarritakoari dagokionez, eta horrek negoziatzeko botere nahiko handia ematen die. Hain zuzen ere, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legearen 44. artikuluan ezarri zenez, Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemako Zerbitzuak eta Prestazioen Zorroa ezartzeko eta eguneratzeko hartzen diren erabakietan, nahitaezkoa da Herri Administrazioari dagokion ordezkaritzak aldeko botoa ematea, erabakiak derrigorrik eragingo badu, berdin ordezkaritza hori Autonomia Administraziokoa, Foru Administraziokoa edo Toki Administraziokoa bada ere.
E.Plan Estrategikoaren diagnostikoa
Bukatzeko, Gizarte Zerbitzuen Plan Estrategikoan bertan dagoeneko aztertu diren elementuak direnez, eta horiei begira datozen urteetarako neurri eta jarduteko ildo zehatzak adostu direnez, oso modu laburrean jaso ditugu lehen mailako arretako gizarte zerbitzuen zenbait ahultasun, hain zuzen ere eredu komunitarioa eta, bereziki, prebentziozko ikuspuntua eta ikuspuntu sustatzailea bultzatu beharra planteatzerakoan antzeman ditugunak. Horren haritik, planaren diagnostikoak azaldu zuenez, “2017. urteari begira eta egoera ekonomikoak dakartzan mugen barruan, hainbat alderdi garrantzitsu eredu komunitariora egokitu behar dira,kontingentzia guztiei dagokienez (babesgabetasuna, bazterkeria, mendetasuna edo horiek izateko arriskua, eta ezgaitasuna)”. Horren haritik, arretaren pertsonalizazio, gertutasun, integralitate eta jarraitutasunari lotutako zenbait alderdi hobetzea proposatu zen, edo pertsona erabiltzaile eta jasotzaileen parte hartzearekin; horrek zuzeneko eragina dauka udal gizarte zerbitzuen jarduteko gaitasunean.
- Erreferentziazko figura, lagun egite soziala eta kasu koordinazioa sustatzea, lan egiteko eredu bat definituz, ekimen pribatuarekin eta bereziki, ekimen sozialarekin kolaborazioan.
- Oinarrizko gizarte zerbitzuen garapena (1.1 eta 1.4 artean), eta kudeaketa deszentralizatua (kasu honetan, oinarrizko gizarte zerbitzuen bitartez), zerbitzuak komunitate bakoitzaren ezaugarrietara egokituz eta prebentziozko ikuspegia eta zerbitzuak ingurura zabaltzea sustatuz (bisitak etxeetara bultzatuz, talde lana, komunitatearen baliabideak ezagutzea eta horiekin kolaboratzea, etab.).
- EELZri dagokionez, ezinbestekoa da gastu eta arreta orduen aurreikuspena lortzeko estrategia bat bultzatzea. Zerbitzuaren diseinuan berrikuntza eta malgutasunik eza, kostuek gora egitea, ezkutuko ekonomiaren lehiakortasuna eta prestazio ekonomikoen garapena, edo ordaintzeko betebeharra daukaten pertsonen parte-hartze ekonomikorako (“koordainketa”) irizpideak definitzea eredu komunitarioa garatzeko giltzarri den zerbitzu bat gelditu izanaren muinean egon daitezken alderdietako batzuk dira, eta, zehazki, arreta etxean eman eta prebentzio ikuspuntu berri bat hartzeko.
- Udal eskumeneko gainerako zerbitzuak finkatzea (egunekoa, gauekoa eta ostatu zerbitzuak) komunitate bakoitzaren ezaugarrietara egokitzeko gakoekin, prebentzio ikuspegiarekin eta ingurura irekiz, eta, posible den aldietan, oinarrizko gizarte zerbitzuekin konektatuz, existitzen diren baliabideak ahal bezainbeste aprobetxatzeko.
-Administrazio eskudunak zerbitzu sarea lurraldean hedatzeko lanean aurrera egitea, ezarpenerako irizpide egokienekin bat etorriz, eta administrazioak existitzen diren baliabideen banaketari eta lurraldearen ezaugarri eta beharrizanen ezagutzari erreparatuz (dagoeneko existitzen den sare batetik abiatuta erantzukizun publikoko sistema bat finkatzen ari da).
Lehen mailako arretakoak diren zerbitzu zehatzei dagokienez, planaren diagnostikoak honako hau adierazi zuen:
-Tutoretzapeko etxebizitza baztertuak izateko arriskuan dauden pertsonentzat (1.9.2) ez da berez existitzen, nahiz eta udal titulartasuneko zenbat zentrok, bazterketaren eta babes gabetasunaren esparruan, bilakaera hori izan dezakete.
-Adinekoentzako ostatu zerbitzuak −tutoretzapeko apartamentuak (1.9.3.) eta etxebizitza komunitarioak (1.9.4)− existitzen dira, baina oso gutxi garatu dira (bereziki tutoretzapeko apartamentuak) eta lurralde historikoen artean garapen desberdina izan dute. Beste alde batetik, Zorroari buruzko Dekretuan aurreikusitako pertsona hartzaileen perfilak desberdinak dira gaur egungoekin alderatuta, eta, gainera, zerbitzu horiek bultzatzea koherentea da arreta eredu komunitarioarekin; horrez gain, ezinbestekoa ere bada, lehen eta bigarren mailako arretako baliabideen artean oreka egokia sustatze aldera.
-Udal eskumeneko adinekoentzako eguneko arretarako zerbitzuak (1.7) existitzen dira, baina oso gutxi garatu dira eta lurralde historikoen artean oso modu desberdinean. Beste alde batetik, Zorroari buruzko Dekretuan aurreikusitako pertsona hartzaileen perfilak desberdinak dira gaur egungoekin alderatuta, eta, gainera, zerbitzu horiek bultzatzea koherentea da arreta eredu komunitarioarekin; horrez gain, ezinbestekoa ere bada, lehen eta bigarren mailako arretako baliabideen artean oreka egokia sustatze aldera.
-EELZ ezinbesteko zerbitzu bat da arreta eredu komunitarioa garatzeko eta, hala ere, bultzatzeko zenbait zailtasuni aurre egin behar die; desberdintasun handiak daude lurralde historikoen artean estaldurari, intentsitateari eta orduko prezioari dagokienez.
-Bazterketa baliabideak zenbait udalerritan kontzentratuta zeuden (baita oraindik ere). Bazterketa egoeran dauden pertsonen presentzia hiriburuetan oraindik handiagoa izango dela aurreikusi arren (agian, partzialki, baliabide gehiago ere badelako) orduan garrantzitsua da udal eskumeneko eguneko, gaueko eta ostatu zerbitzuak garatzea, pixkanaka, tamaina ertaineko edo tamaina handiko udalerri berrietan.
-Pertsona zaintzaileei laguntzeko zerbitzua eta gizarteratzea eta parte hartzea sustatzeko zerbitzua gizarte zerbitzuen esparruan ez daude orokortuta, eta lehenengo kasuan, hiru lurralde historikoetan foru finantzaketa handia daukate.
1.2.2.Euskadiko Toki Erakundeei buruzko Legea
Eusko Legebiltzarrak 2016ko apirilaren 7an onartutako testuak udalerrietako eskumenak jasotzen ditu, esaterako, gizarte zerbitzuen antolaketa, plangintza eta kudeaketari dagozkionak. Legeak, hala ere, udal jardun multzoari buruzko zenbait xedapen ere baditu, eta horrek araudi markoa eratzen du gizarte zerbitzuen kudeaketari eta zerbitzu horiek gainerako erakundeekin koordinatzeari dagokienez. Honako alderdi hauek nabarmendu behar dira:
- Udal kudeaketa lehenestea; hala ere, udalaz gaindiko erakundeekin elkartzeko formuletara jotzeko aukera ez da baztertzen. Bigarren artikuluak ezarri zuenez, tokiko zerbitzu publikoak “ahal dela, udalerriak emango ditu, legitimitate demokratiko zuzena duen instantzia den aldetik; eta, hala egitea bideragarria ez bada edo efizientzia edo eraginkortasunagatik bestelakorik komeni bada, orduan, udalerriek berek, udal-autonomiak bere-bereak dituen antolamendu-ahalen arabera eratutako beste toki-erakunde batzuek emango dituzte”. Testuak honako hau gaineratu zuen: “tokiko zerbitzu publikoak, lurralde historikoetako foru-arauen bidez arautzen denarekin bat, beste edozein toki-erakundek ere eman ahal izango ditu. Zerbitzuak udalez gaindiko toki-erakundeek eman behar badituzte, kontuan izango dira, beti, erakundeak osatuko dituzten udalerri guztien borondatea eta eskaera”.
Horren haritik, 10. artikuluak honako hau ezarri zuen: “udalerriek, gainera –autoantolaketarako ahalaren adierazgarri– obrak egiteko eta tokiko zerbitzu publikoak emateko elkarte gisako formuletara jotzeko eskubidea dute”.
-Udal autonomiako printzipioa. Laugarren artikuluak subsidiarietate printzipioa eta finantza nahikotasunaren printzipioa ezarri zituen toki araubideari buruzko printzipio zuzentzaile gisa. Horrez gain, eta, besteak beste, honako hauek ere aipatu dira: toki autonomiaren printzipioa, finantza autonomiaren printzipioa, autoantolaketaren printzipioa, herritarrek tokiko zerbitzu publikoetara iristeko berdintasuna izatearen printzipioa eta herritarrekiko hurbiltasunaren printzipioa. Artikulu berberak ezarri zuen euskal erakundeek, Ekonomia Itunaren markoan, udalerrien eta gainerako toki erakundeen nahikotasun finantzarioa bermatuko zutela ematen zaizkien eskumenak garatzeko eta toki erakundeei eskumenak ematen dizkion edozein arau edo lege onartzerakoan emandako eskumena benetan garatzeko behar den kasuan kasuko finantzaketa sistema aldatu beharko dela.
-Ildo beretik, bederatzigarren artikuluak honako hau ezarri zuen: “Udalek autonomia osoa daukate toki-interes publikoko gaiak antolatu eta kudeatzeko, ordenamendu juridikoaren barruan”. “Euskal udalek, beren autonomia propioaren eta ordenamendu juridikoak esleitutako eskumenen esparruan, politika propio eta berezituak taxutu eta aplikatu ahal izango dituzte, eta, hala badagokio, dauzkaten baliabideen araberako lehentasunak ezarriko dituzte”.
- Aldundien koordinazio lana 20.000 biztanle baino gutxiagoko udalerrietan zerbitzuak emateko. 97. artikuluak ezarri zuenez, “20.000 biztanle arteko udalerriek nahitaez emango dituzte toki araubidearen oinarrizko legerian ezarritako zerbitzuak, bai eta autonomia erkidegoko legeria sektorialaren ondorio direnak ere”. Artikulu berean ezarri zenez, hala ere, “Foru-aldundiek gutxieneko eta nahitaezko zerbitzu horiek koordinatu ahal izango dituzte. Horretarako, eta, ukitutako udalerriak ados badaude, bidezko iruditzen zaizkien kudeaketarako formulak proposatuko dituzte, zerbitzuak emateko egiazko kostuak eta kalitate-estandarrak optimizatzen ahalegintzeko. Edonola ere, lege honetan aurreikusitakoaren arabera, lehentasuna izango dute gutxieneko eta nahitaezko zerbitzuak kudeatzeko formula partekatuek”. “Foru-aldundiek gutxieneko eta nahitaezko zerbitzuren bat edo guztiak bere gain hartzen dituztenean, koordinaturiko udalerriek zerbitzuaren egiazko kostua ordaindu beharko dute, erabili dutenaren arabera”.
- Kudeaketa publikoa eraginkorragoa izateko elkartze formulak. Legearen 100. artikuluak adierazi zuenez, “toki erakundeek lankidetza hitzarmenak egin ahal izango dituzte bai beraien artean bai gainerako administrazioekin, kudeaketa publiko efizienteagoa lortzeko eta administrazio-bikoiztasunak ekidin edo ezabatzeko”. “Lankidetza-hitzarmenen helburua izango da: sektore edo biztanleria jakin bati bideratutako sustapen-politikak koordinatzea; aldeetako baten eskumeneko obra edo zerbitzuak burutzea; lege honetan zehaztutako eskumenak garatzeko –propioak, transferituak, eskuordetuak edo bestelakoak– behar diren egoitza, lokalak edo eraikinak partekatzea; ondarezko ondasunak erabiltzeko lagatzea eta lagapenak onartzea; prestazio-jarduerak garatzea; hala dagokionean, obra, ondasun eta zerbitzuen administrazio-kontratazioa arrazionalizatu eta zentralizatzeko mekanismoak jartzea; administrazio-zerbitzuak multzokatzea, eta, finean, aurrekoen antzeko beste edozein helburu lortzeko behar diren neurriak hartzea”.
- Partzuergoak, nahitaezko gutxieneko udal zerbitzuak modu partekatuan kudeatzeko formula lehenetsietako bat. 104. artikuluaren arabera, “udalerriek eta gainerako toki-erakundeek partzuergoak eratu ahal izango dituzte beste administrazio publiko batzuekin, tokiko zerbitzu publikoak emateko lanean lankidetza ekonomiko, tekniko eta administratiboaren inguruan guztien intereseko helburuak lortzeko. Beste administrazio publiko batzuek eta irabazi-asmorik gabeko erakunde pribatuek ere izango dute horrelako partzuergoetan parte hartzeko aukera, baldin eta partzuergoak osatzen dituzten administrazio publikoen interesekin bat datozen interes publikoak badituzte”. Artikulu berak gaineratu zuenez, “Partzuergoa izango da udalerrien gutxieneko eta nahitaezko zerbitzuak modu partekatuan kudeatzeko hobetsiko den formuletako bat, beharrezkoa jotzen denean udalerriaren aldetik zerbitzuaren egiazko kostuak edo kalitate-estandarrak hobetuko dituen erakunde-mailako konponbide bat eskaintzea”. Horrez gain, foru aldundiak koordinazio lanak egin behar dituenenean hobetsiko den formuletako bat ere izango da.
- Baldintzarik gabeko finantzaketa. Udal finantzaketari dagokionez, 111. artikuluak honako hau ezarri zuen: “Orokorrean, udalerrien eta gainerako toki-erakundeen finantzaketa baldintzarik gabekoa izango da”. Baldintzatutako finantzaketa mekanismoak, Toki Autonomiako Gutun Europarraren printzipioekin bat etorriz, soilik ezarri ahal dira salbuespen gisa, tokiko edo erkidego mailako arau xedapenen bitartez edo erakundeen (foru edo erkidego mailakoak) diru-laguntza politika zehatzen bitartez, betiere zenbait eskakizun betetzen badira.
Eskuragarri dauden plazak, lanean dauden langileak edo gizarte zerbitzuen esparruan egiten den gastua aztertzen duten Gizarte Zerbitzuen eta Gizarte Ekintzaren Estatistiken datuak alde batera utzita, posible da, halaber, gizarte zerbitzuak erabiltzen dituen populazioaren bolumena eta horren ezaugarriak jakitea (Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Politiketako Sailen Estatistika Organo Bereziak Gizarte Zerbitzuen Eskarien Estatistika/Gizarte Beharrizanen Inkestan (EDSS-ENS).
Datu iturri horretatik abiatuta, lehen epigrafe honetan euskal populazioak gizarte zerbitzuak erabiltzeko modua aztertuko da (zerbitzu publikoak zein elkarteei dagozkienak), zerbitzu horiek erabiltzeko joera gehien daukaten taldeak, erabiltzaileen profil nagusia eta 2006. urtetik izandako bilakaera, zerbitzu horiek erabiltzerakoan zein erabiltzaileen ezaugarriei dagokienez.
1.3.1.Euskal populazioaren %16k gizarte zerbitzuak erabili ditu
EDDS-ENSren datuen arabera, 2014ko inkesta dataren aurreko hiru urteetan, Euskal Autonomia Erkidegoko etxeen %16,1ek gutxienez behin gizarte zerbitzuak erabili zituen. Zerbitzu horien sarbide tasa familien ezaugarri demografiko eta sozioekonomikoen arabera aztertuz gero, ikus daiteke oinarrizko gabezia arazoak dituzten etxeetako %53,1ek eta kide aktibo guztiak langabezian dituzten etxeetako %51,9k gizarte zerbitzuetara jo zuela aztertutako aldi horretan . Etxeko pertsona-buruak okupazio ezegonkorra daukan etxeetan, horrelako lau etxeetako ia batek gizarte zerbitzuak erabili zituen aztertutako aldi horretan (%24,7). Ikuspuntu demografikotik begiratuz gero, eskari intentsitate handia daukaten etxeetan atzerriko nazionalitatea daukan pertsonak dira nagusi (%50,2), 35 urtetik beherakoak (%23,2) edo 75 urtetik gorakoak (%24), eta emakumeak (%22,3).
Baina, benetan erantzuten den eskariari arretaz begiratuz gero, gizarte zerbitzu publikoetatik erantzuten den eskaria, zein dira eskariaren ezaugarri soziodemografiko nagusiak? Hau da, zein da erantzundako eskariaren osaera? Lehenengo grafikoan antzematen den moduan, artatzen diren etxeen %83,5 nazionalitate espainiarra daukan pertsona batek gidatzen ditu, kasuen %57,1en etxeko pertsona nagusia gizonezko bat da, eta adinari dagokionez, artatutako eskariaren ehuneko handiena daukaten etxeetan 35 eta 54 urte arteko pertsonak dira buru (%40,9) edo 75 urtetik gorako pertsonak (%23,8).
Bestalde, gizarte zerbitzu publikoak erabiltzen dituzten pertsonen beste ezaugarri nagusi bat lan merkatuarekin ia loturarik ez izatea da: Gizarte zerbitzuak erabili dituzten hamar etxetik zazpik baino gehiagok lotura ahula dute lan merkatuarekin, edo ez dute loturarik (%71,3); langabeziari zein adina dela-eta lanik ez egiteari lotutako arrazoiengatik gertatzen da. Etxeen %28,7k langabezian ditu etxeko kide aktibo guztiak, eta hamarretik baten etxeko pertsona nagusiak enplegu ezegonkorra baino ez du (%10,5). Gainera, kide guztiak ez aktiboak diren etxeek erantzundako eskariaren ia heren bat osatzen dute (%32,1). Azkenik, nabarmendu behar da, bidenabar, aztertutako aldian gizarte zerbitzuak erabili dituzten hamar etxetatik ia lau oinarrizko gabezia egoeran dauden arren (%39,6), erabiltzaile gehienak (gainerako %60a) egoera ekonomiko normalizatuan daudela.
1. grafikoa
EAEko gizarte zerbitzuetan azken hiru urteetan artatutako eskariaren banaketa etxeko buruaren sexuaren eta nazionalitatearen arabera, gabezia egoera eta etxeko jardunaren arabera (2014)
Gizarte zerbitzu publikoez gain, populazioak hirugarren sektoreko entitateek ematen dituzten gizarte zerbitzuak ere erabiltzen ditu, nahiz eta horrelako zentroetarako sarbidea askoz txikiagoa den titulartasun publikoko zerbitzuei dagokiena baino. Hala, inkestaren datuen arabera, Euskal Autonomia Erkidegoko etxeen %3k elkarte zerbitzuren bat erabili zuen 2011 eta 2014 artean; zifra horrek puntu bat baino gehiagoko igoera erakusten du 2010eko (%1,6) eta 2006ko (%1,9) inkestan lortutako emaitzekin alderatuta.
Zerbitzu horietara jotzea populazioaren profil soziodemografikoarekin oso lotuta dago: adinaren ikuspuntutik, esaterako, ikusi denez horrelako baliabideak erabiltzeak behera egiten du etxeko buruaren adinak gora egiten duen neurrian; horrenbestez, pertsona gazteek maizago jotzen dute horrelako zerbitzuetara. 35 urtetik beherako pertsona batek gidatutako hamar etxetik batek zerbitzu horiek erabili zituen aztertutako aldian (%10), etxeko buruak 35 eta 44 urte artekoen kasuan, ostera, %5,6k; 45 eta 54 urte arteko etxeko buru batek gidatutako etxeen kasuan, ostera, zifra %2,9koa da. Nolanahi ere, desberdintasun nagusiak jatorri nazionalari eta egoera sozioekonomikoari dagozkio. Izan ere, nazionalitate atzerritarra duen pertsona batek gidatutako lau etxetik batek zerbitzu hauek erabiltzen ditu (%26,6); nazionalitate espainiarra duten pertsonek gidatutako etxeen kasuan, ostera, zifra %1,7 da. Halaber, oinarrizko gabezia egoeran dauden etxeen %18,7k eta etxeko kide aktibo guztiak langabezia egoeran dituzten etxeen %16,2k horrelako baliabideetara jo dute, populazio osoak baino ia hamar aldiz gehiago. Hala, esan behar da oinarrizko gabezia egoeran dauden pertsonen %80 baino gehiagok ez duela horrelako zerbitzurik erabiltzen.
Zerbitzu hauen erabiltzaileek, horrenbestez, profil nabarmenagoa dute gizarte zerbitzu publikoetara jotzen dutenek baino. Horrelako baliabideak erabiltzen dituzten etxeen osaera aztertuz gero, argi geratzen da gehiegizko ordezkaritza dutela etxe gazteek −55 urtetik beherako pertsonek gidatutakoak (zerbitzu horiek erabiltzen dituzten etxe guztien %84,1)−, pertsona nagusiak atzerriko nazionalitatea duen etxeak eta (%46,7), eta oinarrizko gabezia egoeran dauden etxeek (%70). 35 eta 44 urte arteko pertsonek gidatutako etxeek artatutako eskariaren %37,7 osatzen dute, eta zerbitzu horietara jotzen duten lau etxeetatik bat baino gehiago 35 urtetik beherako pertsona batek gidatzen du (%26,1). Bukatzeko, elkarte zerbitzuak, hau da, hirugarren sektoreko entitateak erabiltzen dituzten etxeen %48k ez du etxeko pertsona aktibo bat ere ez lanean, eta horrelako baliabideak erabiltzen dituzten etxeen %20,9ren kasuan, etxea gidatzen duen pertsonak okupazio ezegonkorra dauka.
1.3.2.Egonkortasuna gizarte zerbitzu publikoak erabiltzeko sarbidean, nahiz eta Diru-sarrerak Bermatzeko Errentaren kudeaketa Lanbidera eraman
Inkesta honen hiru olatu egin izanak (aztertutako aldia 2006tik 2014ra artekoa da) ahalbidetzen du gizarte zerbitzuek artatutako pertsonen osaeraren bilakaera eta talde sozioekonomiko eta demografikoek zerbitzu horiek jasotzeko sarbidearen tasaren bilakaera aztertzea.
Horren haritik nabarmendu behar da, lehenik eta behin, gizarte zerbitzu publikoek erantzundako eskariaren bolumena puntu portzentual bat areagotu dela 2006. eta 2014. urteen artean, baina igoera hori batez ere 2006 eta 2010 artean gertatu zela. 2006an, Euskal Autonomia Erkidegoko etxeen %15,1ek gizarte zerbitzuak erabili zituen inkesta egin aurreko hiru urteetan, eta 2010ean eta 2014an, berriz, kopuru horiek %16,7 eta %16,1 izan ziren, hurrenez hurren. Horrek esan nahi du gizarte zerbitzuen sistemaren gaineko presioari egonkor eutsi zaiola urte hauetan, Diru-sarrerak Bermatzeko Errenta (DBE) eta Etxebizitzarako Prestazio Osagarria (EPO) kudeatzea Lanbidera transferitu den arren.
2. grafikoa
EAEn gizarte zerbitzuen eskariaren bilakaera eta oinarrizko gabeziarekin edo etxeko kide aktibo guztiak langabezian dituen artatutako etxeen ehunekoa, gizarte zerbitzuak erabiltzen dituzten etxe guztiekin erkatuta (2006-2014)
Gizarte zerbitzu publikoetan erantzundako eskariaren bilakaeraz gain, ezinbestekoa da horietan artatutako populazioaren osaeraren bilakaera ere aztertzea. Aurreko grafikoan ikus daitekeen moduan, oinarrizko gabezia egoeran dauden etxeek gizarte zerbitzuek artatutako eskariaren osaeran duten garrantzia pixkanaka-pixkanaka areagotu egin da, aztertutako aldian; 2006ko inkestan artatutako hamar etxetik bi baino gutxiago izatetik (%18,5) 2010ean lautik ia bat izatera igaro ziren (%24,6), eta hamarretik ia lau 2014an (%39,6). Gero ikusiko dugun moduan, aldaketa hori horrelako etxeen gorakadagatik gertatu da, baita gizarte zerbitzuen eskariari dagokionez talde horren joera handitzeagatik ere.
Horrez gain, kide aktibo guztiak langabezia egoeran dituzten etxeek ere presentzia handiagoa dute artatutako eskarian. Kasu honetan, igoera, oro har, 2010 eta 2014 artean gertatu zen. 2006. urtean, artatutako hamar etxetik batek baino gutxiagok zituen kide aktibo guztiak langabezia egoeran (%9,6); 2010. urteko inkestan antzemandako ehunekoaren oso antzekoa da, baina pixka bat baxuagoa (%10,4). Hala ere, 2014an zifra hori ia hirukoiztu egin zen, eta zerbitzuetan hartutako hamar etxetik ia hiru egoera horretan zegoen (%28,7).
Gizarte zerbitzuetan hartutako etxeen profil demografikoari dagokionez, lehenengo taulan ikus daitekeen moduan, gizonezkoek gidatutako etxeen nagusitasuna egonkorra izan da aztertutako aldian, 2006. urtean artatutako etxeen %57,7 hartu baitzuten, 2010ean %63,3 eta 2014an %57,1. Adinari dagokionez, etxeko burua 75 urtetik gorakoa den artatutako etxeen ehunekoaren gorakada nabarmena da (2006an %20,4, 2010ean %24,8 eta 2014an %23,8 ), baita 65 eta 74 urte arteko pertsonek gidatutako etxeen pisu erlatiboaren beherakada ere (%12,2koa 2006an, %13,1ekoa 2010ean eta %10,3koa 2014an). Artatutako etxeko burua 75 urtetik gorakoa den kasuen ehunekoaren gorakada, zalantza izpirik gabe, mendekotasunaren arreta sistema hedatzeari dagokio, baita diru sarrerak bermatzeko prestazio eskatzaileen zati handi bat Lanbidera eraman izanari ere, profil gazteagoa daukaten etxeak direlako eta horrelako prestazioak jaso ahal izateko ez dute gizarte zerbitzuetara jo behar.
Azkenik, atzerriko herritartasuna daukaten pertsonek gidatutako etxeen garrantzia areagotu dela ikus daiteke; izan ere, 2006. eta 2014. urteen artean gizarte zerbitzu publikoak jaso zituzten etxe guztien artean hartu duten zatiak %73,7 egin du gora (%9,5ekoa 2006an, %15,2koa 2010ean eta %16,5ekoa 2014an). Azken talde horren pisu erlatibo handiagoa gertatu da demografikoki hazi egin delako (bereziki aztertutako aldiaren lehen zatian), eta zerbitzuetara iristeko duten sarbide tasa ere hazi egin delako, gabezia tasek okerrera egitearen ondorioz, bertako populazioan baino gogorrago eragin baitu.
1. taula
EAEko gizarte zerbitzu publikoek artatutako eskariaren banaketaren bilakaera sexuaren, adinaren eta etxeko buruaren nazionalitatearen arabera (2006-2014)
Artatutako etxeen |
Artatutako eskariaren |
|||
2006 |
2010 |
2014 |
||
Sexua |
Gizonak |
57,5 |
63,6 |
57,1 |
Emakumeak |
42,5 |
36,4 |
42,9 |
|
Adina |
< 35 urte |
12,8 |
11,3 |
11,4 |
35-44 urte |
21,5 |
19,1 |
21,9 |
|
45-54 urte |
19,0 |
15,3 |
19,0 |
|
55-64 urte |
14,0 |
16,5 |
13,6 |
|
65-74 urte |
12,2 |
13,1 |
10,3 |
|
> 75 urte |
20,4 |
24,8 |
23,8 |
|
Nazionalitatea |
Estatua |
90,5 |
84,8 |
83,5 |
Beste bat |
9,5 |
15,2 |
16,5 |
|
Guztira |
100 |
100 |
100 |
Iturria: EDSS-ENS 2006 eta 2014 artean. Eusko Jaurlaritza. Enplegu eta Gizarte Politiketako Saila. EOB
Artatutako eskariaren osaera aztertu beharrean, gizarte zerbitzuak gehien erabiltzen dituzten talde demografikoak aztertuko bagenitu, emaitza parekoa izango litzateke. Ikuspuntu horretatik, gizonek, 75 urtetik gorako pertsonek, 35 urtetik beherako pertsonek eta atzerriko nazionalitatedun pertsonek gidatutako etxeen sarbidean gorakada antzematen da. Beste alde batetik, 65 eta 74 urte arteko pertsonek gidatutako etxeen sarbidean beherakada erregistratu da, komunitate horrek 2010ean gizarte zerbitzuen erabileran ikusitako gorakadaren ondoren, baita emakumeek gidatutako etxeen kasuan ere, aztertutako aldian komunitate horren sarbideak beherakada arina izan baitu.
Generoaren ikuspuntutik, emakumeek gidatutako etxeek gizarte zerbitzuen sistemara neurri handiagoan iristen badira ere gizonezko batek gidatutako etxeen kasuan baino, egia da 2006 eta 2014 artean gizon batek gidatutako etxeen sarbidean gorakada izan zela (2006. urtean %11,8; 2014. urtean %13,3) eta beherakada arina emakumeek gidatutako etxeen sarbidean. Horrek ez du eragozten, hala ere, 2014. urtean emakumeek gidatuta gizarte zerbitzuetara iritsi ziren etxeen ehunekoaren eta gizonek gidatuta gizarte zerbitzuak erabili zituzten etxeen ehunekoaren arteko aldea bederatzi puntukoa izatea.
Adinari dagokionez, gizarte zerbitzuak erabiltzeko sarbidearen gorakada 75 urtetik gorako eta 35 urtetik beherako pertsonetan bildu da. Lehenengo kasuan, 2006. urtearen eta 2014. urtearen artean, %17,5etik %24ra igo zen gizarte zerbitzu publikoak erabili zituzten adin tarte horretako etxeen ehunekoa, hau da, %37,1eko gorakada. Garrantzitsua da gogoan hartzea populazioaren talde horrek gizarte zerbitzuak eskatzea areagotu izana 2006. eta 2010. urteen artean gertatu zela, hau da, mendekotasunari arreta emateko sistema ezartzearekin batera. Ondoren, goranzko joerari eutsi zaio, baina etxe horietatik iritsitako eskariaren hazkunde erritmoa nabarmen moteldu da. 35 urtetik beherako pertsonek gidatutako etxeei dagokienez, aztertutako aldi osoan gizarte zerbitzuen sistema erabiltzeko sarbidearen hazkunde iraunkorra ageri da (2006an %18,4; 2010ean %20,7 eta 2014an %23,2); sarbidea %20 areagotu zen. 35 eta 54 urte arteko pertsonek gidatutako etxeen kasuan, ostera, sarbidean beherakada antzeman zen 2006. eta 2010. urteen artean, eta jarraian, berriz, gizarte zerbitzuen erabilerak gora egin zuen 2014an. 35 eta 44 urte arteko pertsonek gidatutako etxeen %16,7k, %15,3k eta %17,3k gizarte zerbitzuak erabili zituzten 2006an, 2010ean eta 2014an, hurrenez hurren. Joera horiekin batera, 55 eta 74 urte arteko pertsonek gidatutako etxeen kasuan, gizarte zerbitzuen sistema erabiltzeko sarbidean beherakada ikusi zen 2010. eta 2014. urteen artean, adin tarte horiek zaintza zerbitzuen eskariak ere behera egin zuen garai berberean. Hala, soilik etxe horien %11k erabili du gizarte zerbitzuen sistema 2014an; zifra 2010. urtean erregistratutako ehunekoa baino 4,5 puntu baxuagoa da (%15,5) eta 2006an erregistratutakoa baino pixka bat baxuagoa (%11,9).
Atzerriko nazionalitatea daukaten pertsonek gidatutako etxeei dagokienez, gizarte zerbitzuen sarbidearen gorakada, batez ere, 2006 eta 2010 artean gertatu zen, gizarte zerbitzuak erabiltzen dituzten etxe mota horien ehunekoak %46,1etik %57,8ra igaro zenean. Gero, sarbideak behera egin zuen, eta 2014an %50,2koa izan zen.
2. taula
EAEko gizarte zerbitzu publikoak erabiltzeko sarbide tasaren bilakaera etxeko buruaren nazionalitatearen, sexuaren, adinaren, gabezia egoeraren arabera eta etxeko jardunari dagokionez (2006-2014)
Artatutako etxeen |
Sarbide tasa |
|||
2006 |
2010 |
2014 |
||
Sexua |
Gizonak |
11,8 |
14,4 |
13,3 |
Emakumeak |
24,6 |
23,3 |
22,3 |
|
Adina |
< 35 urte |
18,4 |
20,7 |
23,2 |
35-44 urte |
16,7 |
15,3 |
17,3 |
|
45-54 urte |
14,9 |
12,5 |
14,7 |
|
55-64 urte |
11,7 |
16,2 |
11,8 |
|
65-74 urte |
12,2 |
14,8 |
10,1 |
|
> 75 urte |
17,5 |
23,1 |
24,0 |
|
Nazionalitatea |
Estatua |
14,1 |
14,8 |
14,2 |
Beste bat |
46,1 |
57,8 |
50,2 |
|
Gabezia egoera |
Oinarrizko gabezia |
41,1 |
51,7 |
53,1 |
Oinarrizko gabeziarik gabe |
13,2 |
13,7 |
11,1 |
|
Jardunari dagokion lotura |
Norbaitek lan egonkorra du |
11,5 |
11,0 |
8,3 |
Norbaitek lan ezegonkorra du |
25,6 |
33,9 |
24,7 |
|
Aktiboak, |
43,9 |
42,6 |
51,9 |
|
Ez aktiboak |
17,0 |
21,3 |
18,2 |
|
Guztira |
15,1 |
16,7 |
16,1 |
Iturria: EDSS-ENS 2006 eta 2014 artean. Eusko Jaurlaritza. Enplegu eta Gizarte Politiketako Saila. EOB
Sozialki zaurgarrienak diren etxeen sarbidearen gorakadari dagokionez, EDDS-ENS inkestak erakutsi du oinarrizko gabezia egoeran dauden etxeen sarbidea %25 areagotu zela 2006 eta 2014 artean. 2006. urtean, horrelako ezaugarriak zituzten hamar etxeetatik lau pasatxok gizarte zerbitzu publikoak erabili zituen (%41,1), aintzat hartuta 2014an erdiek baino gehiagok erabili zituztela (%53). Azkenik, etxeek lan merkatuarekin daukaten loturari erreparatuz gero, agerian geratu da lan egonkorra daukan pertsona aktibo bat daukaten etxeen sarbideak behera egin duela, batez ere 2010 eta 2014 artean. 2014. urtean, soilik horrelako etxeen %8,3k erabili zituen gizarte zerbitzuak; 2006an, berriz, %11,5ek, eta 2010ean, ostera, %11k.
Horrenbestez, abenduaren 14ko 39/2006 Legea, Mendekotasun egoeran dauden pertsonen autonomia sustatzeko eta horientzako laguntza arautzeko legea, (aurrerantzean Mendekotasun Legea), hedatzeak izan dezakeen eragina alde batera utzita, alderdi honek azken urteetan, krisialdiaren ondorioz, gizarte zerbitzu publikoak modu unibertsalean zabaldu direla pentsatu behar da, “jatorrizko bezeroen” pisu erlatiboak gora egiten duen heinean, baita pobrezia egoeran edo gizarte bazterketa arriskuan dauden familiak eta pertsonak ere, aurreko urteetan zirudienez abiatutako “normalizazio” edo “unibertsalizazio” prozesuaren aurrean. Prozesu hau pobrezia eta gizarte bazterketa egoeraren nagusitasunak gora egin izanak eragin du, baita egoera horietan dauden pertsonen bizi baldintzek okerrera egin izanak ere; izan ere, bi faktore horiek arreta eskari altuagoa eragiten dute.
Atal honen hasieran adierazi bezala, atal honek udalak eskaintzen dituzten gizarte zerbitzuen eskaintzari buruzko informazio eskuragarri guztia jasotzen du, Eusko Jaurlaritzak egiten duen Gizarte Zerbitzuen eta Gizarte Ekintzaren Estatistikatik modu zehatzean erabiltzea oinarritzat hartuta. Gizarte zerbitzuen gastuei eta langileei buruzko datuak ez bezala, puntu honetan jasotako informazioak soilik 2013. urteari egiten dio erreferentzia, erabilitako zerbitzuen eta zentroen banaketa soilik eskuragarri dago 2012 eta 2013. urteei dagokienez. Ezin dira oinarrizko gizarte zerbitzuetan artatutako familia unitate edo pertsonei buruzko datuak eskaini, ezta zentro hauetan egindako lanari buruzko adierazle prestatuagoak ere (arreta ratioak, espediente biziak, eskari motak, etab.).
Lehenik eta behin, udal titulartasuneko egoitza plazen eskaintzari buruzko datuak aztertu dira, eta, bigarrenik, egoitzakoak ez diren plazen eskaintza. Hirugarren puntuak eskualde mailako zentro batzuen estaldura eta dentsitatea aztertuko ditu.
1.4.1. Egoitza plazen udal eskaintza
Guztira, 2013an, euskal udalerriek egoitza arretako ia bost mila plaza eskaini zituzten (Eusko Jaurlaritzaren Gizarte Zerbitzuen eta Gizarte Ekintzaren Estatistika); horietatik hiru mila pertsona nagusien egoitza zentroei dagozkie, 775 tutoretzapeko apartamentu eta etxebizitza komunitarioei pertsona nagusientzat, 428 bazterketa eta marjinazio egoeretan dauden pertsonentzako egoitza zentro eta ostatuentzat, eta 389 gizarteratze beharrak artatzeko gaueko harrera zentroetarako. Populazioari dagokionez, desberdintasun batzuk oso garrantzitsuak dira: Bizkaiak udal titulartasuneko 11,3 egoitza plaza ditu 10.000 biztanleko; Gipuzkoako ratioa, berriz, 38,8koa da, eta Arabakoa ia 28 plazakoa.
3. taula
Egoitza plazak udal titulartasuneko zentroetan lurralde historikoen arabera (2013)
Araba /Álava |
BIZKAIA |
GIPUZKOA |
GUZTIRA |
|
|
||||
Pertsona nagusientzako egoitza zentroak |
278 |
921 |
1.807 |
3.006 |
Pertsona nagusientzako tutoretzapeko apartamentuak |
220 |
57 |
303 |
580 |
Pertsona nagusientzako etxebizitza komunitarioak |
48 |
19 |
228 |
295 |
Egoitza zentroak adingabeentzat/familientzat |
41 |
0 |
0 |
41 |
Egoitza zentroak eta ostatu zentroak emakumeentzat |
60 |
99 |
46 |
205 |
Egoitza zentroak eta ostatu zentroak bazterketa eta marjinazio egoeran dauden pertsonentzat |
142 |
33 |
253 |
428 |
Gaueko harrera zentroak gizarteratze premiak erantzuteko |
99 |
163 |
127 |
389 |
Beste batzuk |
0 |
18 |
8 |
26 |
Guztira |
888 |
1.310 |
2.772 |
4.970 |
Plazak 10.000 biztanleko |
27,6 |
11,3 |
38,8 |
22,7 |
Oharra: Taula honetan agertutako datuak soilik dagozkio udal titulartasuneko zentroen plaza kopuruari. Hala, bi gai zehaztu behar dira. Lehenik eta behin, udal titulartasunekoak izan arren, nabarmendu behar da taula honetan jasotako plaza guztiak ez direla nahitaez lehen mailako arretakoak. Aldi berean, pentsatu behar da lehen mailako arretako plaza guztiak ez direla udal titulartasunekoak. Bigarrenik, adierazi behar da, jasotako plaza horiez gain, badirela lehen arretako beste batzuk ere, udalek zenbait formularen bitartez finantzatutakoak, udal titulartasunekoak ez diren zentroetan. Hala, beste informazio iturri batzuekin erkatuta, badirudi azken mota horren eragina oso txikia dela eta, horrenbestez, taulak fideltasunez jasotzen du lurralde bakoitzeko egoera.
Iturria: Autoreak berak prestatutakoa, Gizarte Zerbitzuen eta Gizarte Ekintzaren Estatistikako datuetan oinarrituz 2013. Estatistika Organo Berezia. Enplegu eta Gizarte Politiken Saila. Eusko Jaurlaritza.
Aurrerago azalduko dugun moduan, langileekin ere gertatzen den bezala, plaza horien banaketa oso desberdina da aztertutako lurraldeetako bakoitzean. Horren haritik, badirudi Arabak duela egitura orekatuena; izan ere, egoitza zentroetan plazak plazen eskaintzen %31 hartzen du, etxebizitza eta apartamentuek %30 eta gizarte bazterketa egoeran dauden pertsonei zuzendutako zentroek %27. Bestalde, Gipuzkoan pertsona nagusientzako egoitzek eskaintza guztien %65 hartzen dute, pertsona nagusientzako apartamentu eta etxebizitzek %19 eta gizarte bazterketa egoeran dauden pertsonentzako egoitzek %15 baino apur bat gutxiago. Egitura desorekatuena Bizkaikoa da; izan ere, egoitza plazen %70 pertsona nagusientzako egoitza zentroetan daude kokatuta, eta tutoretzapeko etxebizitza eta apartamentuek egoitza zuzkidura osoaren %6 hartzen dute.
4. taula
Egoitza plazen banaketa udal titulartasuneko zentroetan zerbitzuaren eta lurralde historikoaren arabera (2013)
Araba /Álava |
BIZKAIA |
GIPUZKOA |
GUZTIRA |
|
|
||||
Pertsona nagusientzako tutoretzapeko apartamentuak |
24,8 |
4,4 |
10,9 |
11,7 |
Pertsona nagusientzako etxebizitza komunitarioak |
5,4 |
1,5 |
8,2 |
5,9 |
Egoitza zentroak adingabeentzat/familientzat |
4,6 |
0,0 |
0,0 |
0,8 |
Egoitza zentroak eta ostatu zentroak emakumeentzat |
6,8 |
7,6 |
1,7 |
4,1 |
Egoitza zentroak eta ostatu zentroak bazterketa eta marjinazio egoeran dauden pertsonentzat |
16,0 |
2,5 |
9,1 |
8,6 |
Gaueko harrera zentroak gizarteratze premiak erantzuteko |
11,1 |
12,4 |
4,6 |
7,8 |
Beste batzuk |
0,0 |
1,4 |
0,3 |
0,5 |
Guztira |
100,0 |
100,0 |
100,0 |
100,0 |
Iturria: Autoreak berak prestatutakoa, Gizarte Zerbitzuen eta Gizarte Ekintzaren Estatistikako datuetan oinarrituz 2013. Estatistika Organo Berezia. Enplegu eta Gizarte Politiken Saila. Eusko Jaurlaritza.
Egoitza plazen banaketa desorekatua egiaztatu egin da egoitza zerbitzu nagusien plazak lurralde bakoitzeko populazioarekin lotuz gero. Hain zuzen ere, hurrengo taulan jaso den moduan, Gipuzkoa udal titulartasuneko pertsona nagusientzako egoitza zentroen estaldura oso altua izateagatik nabarmentzen da; Bizkaiaren kasuan, berriz, deigarria da pertsona nagusientzako tutoretzapeko apartamentu eta etxebizitzetan dagoen plaza kopuru txikia. Gizarte bazterketari lotutako zentroen estaldura ere oso txikia da Bizkaian, bereziki Arabarekin alderatuz gero.
5. taula
Egoitza plazak udal titulartasuneko zentroetan udal titulartasuneko ehunekoaren eta populazioaren arabera, lurralde historikoko plaza kopuru guztiari dagokionez (2013)
Araba /Álava |
BIZKAIA |
GIPUZKOA |
GUZTIRA |
|
|
||||
Plazak 10.000 biztanleko |
||||
Pertsona nagusientzako egoitza zentroak |
8,6 |
8,0 |
25,3 |
13,7 |
Pertsona nagusientzako tutoretzapeko apartamentu eta etxebizitzak |
8,3 |
0,7 |
7,4 |
4,0 |
Egoitza zentroak eta ostatu zentroak bazterketa eta marjinazio egoeran dauden pertsonentzat |
4,4 |
0,3 |
3,5 |
2,0 |
Gaueko harrera zentroak gizarteratze premiak erantzuteko |
3,1 |
1,4 |
1,8 |
1,8 |
Udal plazen % existitzen diren plaza guztiekin erkatuta |
||||
Pertsona nagusientzako egoitza zentroak |
12,2 |
9,1 |
33,8 |
16,9 |
Pertsona nagusientzako tutoretzapeko apartamentu eta etxebizitzak |
46,1 |
8,3 |
94,7 |
42,6 |
Egoitza zentroak eta ostatu zentroak bazterketa eta marjinazio egoeran dauden pertsonentzat |
45,5 |
4,1 |
26,2 |
20,6 |
Gaueko harrera zentroak gizarteratze premiak erantzuteko |
100,0 |
74,1 |
64,8 |
75,5 |
Guztira |
21,9 |
9,2 |
33,2 |
18,7 |
Iturria: Autoreak berak prestatutakoa, Gizarte Zerbitzuen eta Gizarte Ekintzaren Estatistikako datuetan oinarrituz 2013. Estatistika Organo Berezia. Enplegu eta Gizarte Politiken Saila. Eusko Jaurlaritza.
Aurreko taulak, halaber, aukera ematen du lau zentro mota horietako bakoitzeko, hartzen duten ehunekoa aztertzeko, lurralde bakoitzean dauden mota horretako plazen eskaintza osoari dagokionez. Hala, datuetan adierazten dutenez, pertsona nagusientzako Gipuzkoako egoitza plazen heren bat udal titulartasunekoak dira (prestazio hori, printzipioz, foru administrazioari dagokio); Araban, berriz %12koa da, eta Bizkaian, ostera, %9koa. Pertsona nagusientzako apartamentu eta etxebizitzei dagokienez, lurraldeen arteko aniztasuna erabatekoa da: foru titulartasuneko plazak kopuru osoaren %46 dira Araban, %94 Gipuzkoan eta %8 Bizkaian (zuzkidura, gainera, oso baxua da; izan ere, Bizkaian udal titulartasuneko nagusientzako apartamentu eta etxebizitzen plazak, termino absolutuetan, ez dira ehunera iristen). Bazterketaren esparruan, udal zerbitzuen pisua bereziki garrantzitsua da Araban: egoitza zentroen plazen %45 eta harrera zentroen %100 udal titulartasunekoak dira, eta gainerako lurraldeetan ehuneko horiek pixka bat baxuagoak dira.
1.4.2.Egoitzakoak ez diren plazak, Gizarte Larrialdiko Laguntzak eta Etxez Etxeko Laguntza Zerbitzua
2013. urtean, euskal udaletako egoitzakoa ez den arretako 1.800 plaza baino gehiago eskaintzen ziren Gizarte Zerbitzuei buruzko Legearen Katalogoari dagozkion zerbitzu eta zentroetan: funtsean, pertsona nagusientzako eguneko laguntza zentroak ziren. Plaza horiei urtean zehar Etxez Etxeko Laguntza Zerbitzua (EELZ) erabili zuten 16.000 pertsonak gehitu behar zaizkie, eta Gizarte Larrialdiko Laguntzen (GLL) 25.000 familia unitate hartzaile, baita informazio eta orientabide zerbitzuaren, gizartean eta hezkuntzan esku hartzeko eta gizarte larrialdiko beste laguntza batzuen erabiltzaile kopuru zehaztugabe bat ere (AES) . Guztira, azken zerbitzu horiek kontuan hartu gabe, euskal gizarte zerbitzuen barruan, egoitzakoa ez den arreta gaitasuna 2013. urtean 43.000 plaza/erabiltzaile baino gehiagokoa izan zen.
6. taula
Egoitzakoak ez diren plazak, GLLren hartzaileak izandako bizikidetza unitateak eta EELZk artatutako pertsonak, urtean zehar, lurralde historikoaren arabera (2013)
Araba /Álava |
BIZKAIA |
GIPUZKOA |
GUZTIRA |
|
|
||||
Plazak eta erabiltzaileak |
||||
Egoitzakoak ez diren plazak |
520 |
608 |
721 |
1.849 |
GLL jasotzen dituzten bizikidetza unitateak |
2.990 |
16.124 |
6.393 |
25.507 |
EELZk urtean zehar artatutako pertsonak |
3.043 |
8.273 |
4.971 |
16.287 |
Guztira |
6.553 |
25.005 |
12.085 |
43.643 |
Plazak eta erabiltzaileak 10.000 biztanleko |
||||
Egoitzakoak ez diren plazak |
16,18 |
5,26 |
10,10 |
8,44 |
GLL jasotzen dituzten bizikidetza unitateak |
93,0 |
139,4 |
89,6 |
116,4 |
EELZk urtean zehar artatutako pertsonak |
94,7 |
71,5 |
69,6 |
74,3 |
Guztira |
203,9 |
216,2 |
169,3 |
199,1 |
Oharra: Taula honetan agertutako datuak soilik dagozkio egoitzakoak ez diren udal titulartasuneko zentroen plaza kopuruari. Lehenengo taularekin egin bezala, zenbait gai zehaztu egin behar dira. Udal titulartasunekoak izan arren, taula honetan jasotako plaza guztiak ez dira nahitaez lehen mailako arretakoak. Bestalde, lehen mailako arretako beste batzuk ere egon daitezke, udalek formula ugari erabili finantzatutakoak, udal titulartasuna ez daukaten zentroetan. Iturria: egoitzakoak ez diren plazei eta EELZk artatutako pertsonei buruzko datuak 2013ko Gizarte Zerbitzuen eta Gizarte Ekintzaren Estatistikatik atera dira, Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Politiken Estatistika Organo Bereziak egindakoa. GLL jasotzen dituzten bizikidetza unitateei buruzko datuak Enplegu eta Gizarte Politiken Saileko Gizarte Zerbitzuen Zuzendaritzatik jaso ditugu.
Udal gizarte zerbitzuen egoitzakoa ez den arreta gaitasuna aztertuz gero lurralde bakoitzeko populazioaren arabera, orduan egoitza plazen kasuan antzemandako lurralde desberdintasun berdinak ikusten dira, eta are argiago ikusten dira lurralde bakoitzeko udal gizarte zerbitzuen gastu eta langileak aztertzerakoan. Nolanahi ere, nabarmendu beharreko lehenengo datua Bizkaiko udal gizarte zerbitzuek jarduteko gaitasun handiagoa dutenari dagokio, 10.000 biztanleko 216 plaza/erabiltzaile dituztelako, eta Gipuzkoan, ostera, 169. Arrazoia lurralde horretako GLLen estaldura handiagoa da, ziur aski Bizkaian pobrezia tasa altuagoak daudelako eta prestazio ekonomikoetara bideratuago dagoen gizarte zerbitzuen sistema existitzen delako (beste biekin erkatuta), zuzeneko arreta zerbitzuen aurrean.
1.4.3. Lehen arretako zentroen eskualde estaldura eta dentsitatea
Gizarte Zerbitzuen eta Gizarte Ekintzaren Estatistikako datuei esker jakin dezakegu nolakoa den lehen mailako arretako zentro nagusietako batzuen banaketa lurralde mailan, zenbait mugarekin. Horretarako, hurrengo taulak 2013an Euskal Autonomia Erkidegoko eskualde bakoitzean zegoen dentsitatea kalkulatzen du (hau da, zentro kopurua 10.000 biztanleko), lehen mailako arretako hiru zentro motaren arabera: pertsona nagusientzako tutoretzapeko apartamentuak, pertsona nagusientzako etxebizitza komunitarioak eta gizarteratze premiei arreta emateko gaueko harrera zentroak. Datu horiek interpretatzerakoan garrantzitsua da aintzat hartzea inkestak eskaintzen dituen datuak udal mailakoak direla, eta zentroak eskualdeka multzokatzeko euskal erakundeek analisi ondorioetarako (estatistikak, ikerketak eta azterlanak) gehien erabiltzen duten eskualdatze sistema erabili dela, baina ez dira derrigorrez bat etorri behar ondoren lurralde bakoitzean gizarte zerbitzuen sistema garatzeko erabiliko diren muga geografikoekin. Horrez gain, kontuan izan behar da edozein inkestaren kasuan zaila dela benetan existitzen diren zentro bakoitzari Zorroari buruzko Dekretuko kategoria bana esleitzea. Nolanahi ere, taulako datuei esker ikus daiteke eskualde batzuetan zenbait zentroren gabezia zein mailakoa den (2013), eta horrelako zentroak existitzen diren kasuetan, zein desberdinak diren.
Hain zuzen ere, jasotako datuen arabera, aztertutako hamaika eskualdetik zazpik ez dute pertsona nagusientzako tutoretzapeko apartamenturik, eta bostek ez dute gizarteratze premiei erantzuteko harrera zentrorik. Eskualde guztiek, ostera, badituzte pertsona nagusientzako etxebizitza komunitarioak, eta dentsitatea 10.000 biztanleko 0,15 zentro (Ezkerraldean) eta 1,47 zentro (Bilbon) artekoa da. Bilbo, Donostialdea eta Debagoiena ere nabarmendu behar dira, gaueko harrera zentroei dagokienez erregistratutako dentsitate handia dute-eta.
7. taula
Lehen mailako arretako gaueko harrera eta ostatu zentroen dentsitatea eskualdeen arabera (2013). Zentro kopurua 10.000 biztanleko
Pertsona nagusientzako tutoretzapeko apartamentuak |
Pertsona |
Gaueko harrera zentroak gizarteratze premiak erantzuteko |
|
Debagoiena |
0,00 |
0,96 |
0,16 |
Aiala |
0,00 |
1,15 |
0,00 |
Debabarrena |
0,00 |
0,18 |
0,00 |
Bilbo |
0,00 |
1,47 |
0,17 |
Bizkaia Kosta |
0,00 |
0,16 |
0,00 |
Donostialdea |
0,36 |
0,27 |
0,13 |
Durangaldea |
0,00 |
0,08 |
0,08 |
Gasteiz |
0,25 |
0,94 |
0,07 |
Eskuinaldea |
0,19 |
0,37 |
0,00 |
Ezkerraldea |
0,00 |
0,15 |
0,00 |
Tolosa-Goierri |
0,09 |
0,43 |
0,09 |
Euskal Autonomia Erkidegoa |
0,13 |
0,56 |
0,08 |
Iturria: Autoreak berak prestatutakoa, Gizarte Zerbitzuen eta Gizarte Ekintzaren Estatistikako datuetan oinarrituz 2013. Estatistika Organo Berezia. Enplegu eta Gizarte Politiken Saila. Eusko Jaurlaritza.
Zentro kopurua eta dentsitatea alde batera utzita (ez da tamaina aintzat hartzen), beharrezkoa da, halaber, zentro horiek lurralde bakoitzean duten estaldura aztertzea, hau da, eskualde bakoitzean existitzen den plaza kopurua 1.000 biztanleko. Apartamentuei dagokienez, Donostialdea eta Gasteizko estaldura handiak nabarmentzen dira, baita bost eskualdetan (Bilbo barne) mota horretako plazarik ez egotea ere, lehenago aipatu den moduan. Etxebizitza komunitarioei dagokienez, Bilboko estaldura nabarmendu behar da (1,98 plaza 1.000 biztanleko); Donostialdean, esaterako, zifra hori 0,41 da. Azkenik, gaueko harrera zentroei dagokienez, Bilbo dago Euskal Autonomia Erkidegoaren goialdean, eta 1.000 biztanleko 0,60 plaza ditu; batez besteko datua 0,24 da.
8. taula
Lehen mailako arretako gaueko harrera eta ostatu zentroen estaldura eskualdeen arabera (2013). Plaza kopurua 1.000 biztanleko
|
Pertsona |
Pertsona |
Gaueko |
Debagoiena |
0,00 |
0,40 |
0,27 |
Aiala |
0,00 |
1,33 |
0,00 |
Debabarrena |
0,00 |
0,09 |
0,00 |
Bilbo |
0,00 |
1,98 |
0,60 |
Bizkaia Kosta |
0,00 |
0,16 |
0,00 |
Donostialdea |
0,57 |
0,41 |
0,36 |
Durangaldea |
0,00 |
0,11 |
0,08 |
Gasteiz |
0,79 |
1,09 |
0,36 |
Eskuinaldea |
0,35 |
0,41 |
0,00 |
Ezkerraldea |
0,00 |
0,17 |
0,00 |
Tolosa-Goierri |
0,28 |
0,28 |
0,08 |
Euskal Autonomia Erkidegoa |
0,27 |
0,68 |
0,24 |
Iturria: Autoreak berak prestatutakoa, Gizarte Zerbitzuen eta Gizarte Ekintzaren Estatistikako datuetan oinarrituz 2013. Estatistika Organo Berezia. Enplegu eta Gizarte Politiken Saila. Eusko Jaurlaritza.
Egoitzakoak eta egoitzakoak ez diren plazen eskaintzari buruzko datuak aztertu ondoren, eta lehen mailako arretako zenbait zentrok eskualde batzuetan dituzten estaldurari erreparatu ondoren, epigrafe honetan udal gizarte zerbitzuetan lan egiten duten langileei buruzko zenbait datu izango ditugu hizpide. Datuak interpretatzerako orduan, beharrezkoa da lehenago ere aipatutako muga metodologiko batzuk aintzat hartzea. Besteak beste, lehen mailako arretako zerbitzuak identifikatzeko zailtasuna da nagusiena, baita udal titulartasunekoak ere; horrez gain, erantzukizun publikoko gizarte zerbitzuetan (Zorroan jasotakoak) lan egiten duten langileak eta besteak bereiztea ere ezinezkoa da, 2013. urtean salbu.
Horregatik, epigrafe hau bi zatitan dago banatuta: lehenak 2013. urteari buruzko datuak ditu sistema osorako eta gizarte zerbitzuen sistema publikoko zerbitzu eta prestazioen zorroa osatzen duten zentro motetarako; bigarren atalak bilakaerari buruzko datuak eskaintzen ditu, bereziki EELZko eta oinarrizko gizarte zerbitzuetako langileei dagokienez.
1.5.1. Gaur egungo egoera
Hurrengo taulan jasotako datuen arabera, Euskal Autonomia Erkidegoko udal gizarte zerbitzuetan, guztira, 4.710 pertsonek egiten dute lan, kontuan hartuta bertako langile ordainduen eta azpikontratatuen urteko batez bestekoa eta aintzat hartu gabe zentro horietan boluntario gisa lanean ari direnak, eta aintzat hartu gabe etxez etxeko arreta zerbitzuak ematen dituzten langile azpikontratatuak. Lan egiten duten pertsona guztiak aintzat hartu beharrean, kontuan izanez gero lanaldi osoaren balio beraz diharduten langileak (LOBAL), etxez etxeko arreta zerbitzuak ematen dituzten azpikontratatutako langileak barne, orduan langile kopurua 6.452 pertsonakoa da; horrek hamar mila biztanleko LOBAL gisa lanean ari diren 29,4 pertsona ordezkatzen ditu. Gizarte zerbitzuen esparruan lan egiten duten langileen multzoari dagokionez, udal zerbitzu eta zentroetan lan egiten duten langileek, Euskal Autonomia Erkidego osoan, laurden bat baino apur bat gehiago osatzen dute (zehatzago esateko, %28,9). Boluntarioen parte hartzea oso baxua da; 34 pertsona baino ez daude lanaldi osoaren balio berean.
9. taula
Langileak guztira, LOBAL langileak eta 10.000 biztanleko langileak udal titulartasuneko zerbitzu eta zentroetan, lurralde historikoen arabera (2013)
Araba /Álava |
BIZKAIA |
GIPUZKOA |
GUZTIRA |
|
|
||||
Batez besteko langile ordainduak (EELZ gabe) |
710 |
1.708 |
2.292 |
4.710 |
Langile ez boluntarioak LOBAL gisa (EELZ barne) |
1.119 |
2.590 |
2.743 |
6.452 |
Langile ez boluntarioak LOBAL gisa hamar mila biztanleko |
34,8 |
22,4 |
38,4 |
29,4 |
Boluntarioak, LOBAL gisa |
1 |
12 |
21 |
34 |
Ehunekoa, gizarte zerbitzuetako langile guztiei dagokienez |
30,7 |
22,2 |
39,1 |
28,9 |
Iturria: Autoreak berak prestatutakoa, Gizarte Zerbitzuen eta Gizarte Ekintzaren Estatistikako datuetan oinarrituz 2013. Estatistika Organo Berezia. Enplegu eta Gizarte Politiken Saila. Eusko Jaurlaritza.
Zerbitzu horietara bideratutako gastu publikoarekin gertatzen den moduan, lurraldeen arteko desberdintasunak oso garrantzitsuak dira udal titulartasuneko gizarte zerbitzu eta zentroetan lan egiten duten langileen proportzioari eta kopuruari dagokienez. Hain zuzen ere, aurreko taulak agerian uzten du mila biztanleko LABOL langileen tasen arteko desberdintasunak oso garrantzitsuak direla: Gipuzkoan, tasa 38,4 langilekoa da lurralde historikoan bizi diren 10.000 biztanleko; Araban, berriz, 34,8koa, eta Bizkaian 22,4koa. Bereziki altua da, halaber, udal zerbitzuen langileen pisu erlatiboa lurralde historiko bakoitzean (bertako langileak zein azpikontratatutakoak), gizarte zerbitzuetako langile guztiei dagokienez: Bizkaian guztiaren %22,2 da, Araban %30,7 eta Gipuzkoan %39,1.
Zein zentro eta zerbitzuk biltzen ditu udal langile gehienak? Hiru zerbitzuk hartzen dute langile guztien %80: EELZ (LABOL gisako langileen %40), pertsona nagusientzako egoitza zentroak (%30) eta oinarrizko gizarte zerbitzuak (%11 baino apur bat gehiago). Gainerako zerbitzuek langileen ehuneko oso baxuak dituzte.
10. taula
LABOL langileen banaketa udal titulartasuneko zentro eta zerbitzuetan, lurralde historikoen arabera (2013)
Araba /Álava |
BIZKAIA |
GIPUZKOA |
GUZTIRA |
|
|
||||
EELZ |
47,5 |
46,2 |
33,2 |
40,9 |
Pertsona nagusientzako egoitza zentroak |
17,0 |
23,8 |
41,8 |
30,3 |
Oinarrizko gizarte zerbitzuak |
9,7 |
13,4 |
10,6 |
11,6 |
Zerbitzu orokorrak |
2,2 |
7,5 |
2,6 |
4,5 |
Pertsona nagusientzako laguntzako eguneko zentroak |
4,4 |
3,0 |
5,9 |
4,5 |
Zerbitzu tekniko espezializatuak |
4,5 |
1,7 |
0,4 |
1,6 |
Beste batzuk |
14,5 |
4,4 |
5,5 |
6,8 |
Guztira |
100,0 |
100,0 |
100,0 |
100,0 |
Iturria: Autoreak berak prestatutakoa, Gizarte Zerbitzuen eta Gizarte Ekintzaren Estatistikako datuetan oinarrituz 2013. Estatistika Organo Berezia. Enplegu eta Gizarte Politiken Saila. Eusko Jaurlaritza.
Udal gizarte zerbitzuetako langileen zuzkidura globalari dagokionez lehenago ikusitako desberdintasunek lotura estua dute udal langileen multzoen zentro desberdinen pisu erlatiboari dagokionez existitzen diren desberdintasunekin. Horren haritik, beharrezkoa da esatea Gipuzkoan udal gizarte zerbitzuen langileen zuzkidura handiena ez dagoela lotuta, funtsean, lurralde horretan lehen mailako arretako gizarte zerbitzuak ongi garatu izanarekin; aitzitik, lurralde horretan udal titulartasuneko pertsona nagusientzako egoitza zentroei atxikitako langileengatik gertatu da (izan ere, bigarren mailako arretako esparrura atxiki behar dira. Hain zuzen ere, Araban %17koa da tasa, eta Bizkaian %21, baina pertsona nagusientzako udal egoitzetan lan egiten duten pertsonek ia langile guztien %42 hartzen dute Gipuzkoan (horri gehitu behar zaizkio nagusientzako eguneko laguntza zentroetako %5,9). Aitzitik, EELZko langileak eta oinarrizko gizarte zerbitzuetako langileak batuz gero, soilik %43ra iristen da Gipuzkoan, eta Araban eta Bizkaian, ostera, %57 eta %60 zifretara, hurrenez.
Azkenik, bilakaeraren datuak aztertu aurretik, hurrengo taulan lan egiten duten pertsonak, lanaldi osoaren balio beraz oinarrizko gizarte zerbitzuetan diharduten langileaketa oinarrizko gizarte zerbitzuetako profesional bakoitzeko biztanleen kopurua jaso da, Euskal Autonomia Erkidegoan eta lurralde bakoitzean erregistratutakoak. Datuekin bat etorriz, LOBALko zerbitzu horietako profesionalen kopurua 747 izan zen 2013an; horrek profesional bakoitzeko ia 3.000 biztanleko ratioa dakar. Ratio altuena Gipuzkoari dagokio (2.459 pertsona) eta baxuena, berriz, Bizkaiari (3.325). Edonola ere, garrantzitsua da adieraztea ratioak zerbitzu hauetara atxikitako langile guztiei dagozkiela; soilik Gizarte Laneko profesionalak kontuan hartuz gero, orduan ratio autonomikoa bost mila biztanle ingurukoa da Gizarte Laneko profesional bakoitzeko; ratioak 4.600 Araban eta Bizkaian ia sei mila artean daude.
11. taula
Oinarrizko gizarte zerbitzuetan lan egiten duten pertsonak eta langile ratioak, lurralde historikoen arabera. 2013
Araba /Álava |
BIZKAIA |
GIPUZKOA |
GUZTIRA |
||
|
|||||
Gizarte zerbitzuen langileak guztira |
Langileak |
189 |
473 |
379 |
1.041 |
LOBAL langileak |
109 |
348 |
290 |
747 |
|
Tasa (biztanle kopurua LOBALeko gizarte zerbitzuetako langile bakoitzeko) |
2.962 |
3.325 |
2.459 |
2.936 |
|
Gizarte langileak gizarte zerbitzuetan |
LOBAL langileak |
70 |
194 |
159 |
423 |
Tasa (biztanle kopurua LOBALeko gizarte zerbitzuetako gizarte langile bakoitzeko) |
4.614 |
5.951 |
4.497 |
5.185 |
Iturria: Autoreak berak prestatutakoa, Gizarte Zerbitzuen eta Gizarte Ekintzaren Estatistikako datuetan oinarrituz 2013. Estatistika Organo Berezia. Enplegu eta Gizarte Politiken Saila. Eusko Jaurlaritza..
1.5.2. Bilakaeraren joerak
Udal gizarte zerbitzuko langileei dagokienez Gizarte Zerbitzuen eta Gizarte Ekintzaren Estatistikatik eskaintzen dituen datuen eskuragarritasunaren aldaketen ondorioz, ezinezkoa da, bilakaeraren ikuspuntutik, zerbitzu horietako langileen zuzkidurak izan dituen aldaketak aztertzea. Hala ere, bi zerbitzu nagusietara atxikitako profesionalen kopuruaren bilakaera aztertzea, ordea, posible da. Bi zerbitzu horiek etxez etxeko laguntza zerbitzua eta oinarrizko gizarte zerbitzuak dira. Aurreko kasuan bezala, oinarrizko gizarte zerbitzuen langileen datuak ordaindutako urteko lanorduen kalkulutik eratortzen dira, ondoren, lurralde bakoitzean, zati 1.600 egin behar da. EELZko LOBAL langileen kasuan, kalkulu hori eginda kalkulatu da, baina emandako zuzeneko arreta orduei lanorduen %18ko ehuneko gehigarria batuz, kudeaketa lanei eta joan-etorriei dagozkienak.
Lehenengo grafikoak LOBAL oinarrizko gizarte zerbitzuen profesionalen kopuruan izandako aldaketak jaso dira; 1999. urtean 451 ziren, eta 2009. urtean, berriz, 818; horrek esan nahi du %81eko gorakada izan dela. Hala ere, 2009 eta 2013 artean, oinarrizko gizarte zerbitzuen profesionalen kopurua berdina izan zen Araban, baina Bizkaian eta Gipuzkoan behera egin zuen; hala, guztira 761 ziren, eta 2009. urtetik %7ko beherakada gertatu zen Euskal Autonomia Erkidegoaren multzo osoan. Oinarrizko gizarte zerbitzuetako langileen zuzkiduran gertatutako beherakada hori gertatu zenean, alde batetik diru-sarrerak bermatzeko errentaren kudeaketa Lanbidek hartu zuen, eta, beste alde batetik, mendekotasun, pobrezia eta gizarteratzeari lotutako zerbitzu eta prestazioen eskariak gora egin zuen. Beherakada hori azterlan kualitatiboa egiterakoan elkarrizketatutako pertsonek ere aipatu zuten.
3. grafikoa
Oinarrizko gizarte zerbitzuetan LOBAL langile kopuruaren bilakaera lurralde historikoaren arabera (1999-2013)
Oinarrizko gizarte zerbitzuei buruzko ezohiko txostenean, 2009. urtean, aurreratu bezala, oinarrizko gizarte zerbitzuko profesionalen zuzkiduraren beherakada hori langileen ratioen murrizketan ikusi zen: 1999 eta 2009 artean oinarrizko gizarte zerbitzuetan lan egiten duen pertsona bakoitzari zegokion biztanle kopurua Euskal Autonomia Erkidegoan 4.723 izatetik 2.655 izatera igaro zen (hau da, ia %50eko murrizketa); 2009 eta 2013 artean batez beste profesional bakoitzak artatutako biztanleak 2.881ra igo zen. Igoera garrantzitsua ez bada ere, agerikoa da 90eko hamarkada amaieratik gertatutako beheranzko joera eten egin zela hiru lurraldeetan.
4. grafikoa
Oinarrizko gizarte zerbitzuetako langile bakoitzeko biztanle kopuruaren bilakaera lurralde historikoen arabera (1999-2013)
EELZko langileen bilakaera (lanaldi osoaren balio beraz diharduten langileetan neurtuta) parekoa da, nahiz eta kasu horretan lurralde aldaketak nabarmenagoak dira. Etengabe hazi ondoren (2002 eta 2009 artean 2.360 pertsonatik 3.282 pertsonara Euskal Autonomia Erkidegoan), EELZk beherakada nabarmena izan zuen urte horretatik aurrera, eta 2.500 langile inguru ziren 2012. urtean. 2012 eta 2013 artean EELZko langileek nolabaiteko gorakada izan zuten, bereziki Bizkaian, baina enplegu bolumena gutxitu egin zen Gipuzkoan eta Araban. Aldaketa horien ondorioz, EELZn lan egiten duten LOBAL langileen kopuruak (2.638 pertsona) gainditu egin zuen 2004. urtean erregistratutako kopurua (2.608).
5. grafikoa
EELZko LOBAL langileen kopuru kalkuluaren bilakaera (1999-2013)
Bi zerbitzu horietako langileek krisialdiaren hasieratik izan duten beherakada (lehen esan bezala, udal gizarte zerbitzuen langileen %50 hartu du) eta lurralde bakoitzean izandako eragin desberdina argi ikus daitezke hurrengo grafikoan. Bertan jaso da oinarrizko gizarte zerbitzuetan lan egiten duten pertsonen kopurua, EELZn eta lurralde bakoitzean; 2009. urteari dagokion balioa %100ekoa da. Beherakada handiena eta konstanteena Arabari dagokio; lurralde horretan bi zerbitzu horietako enplegua 2013an 2009an erregistratutakoaren %6ren parekoa da. Gipuzkoan ere murrizketa konstantea da, baina txikiagoa (zerbitzu horietako ordaindutako langileek 2009an erregistratutakoen %80 hartzen dute); bestalde, Bizkaian murrizketa txikiagoa da EELZko enplegua nolabait berreskuratu egin zelako bai 2012an, bai 2013an, eta oinarrizko gizarte zerbitzuetako langileei ere eutsi zitzaien. Hala, Euskal Autonomia Erkidego osoan, 2013an bi zerbitzu horietan erregistratutako enplegua 2009an erregistratutakoaren %82koa da.
6. grafikoa
EELZn eta gizarte zerbitzuetan lan egiten duten pertsona kopuruaren aldaketak. 100=2009
Aurreko bi epigrafeetan bezala, udal gizarte zerbitzuen finantzaketari eta gastuei buruzko datuak hiru ataletan banatu dira: lehenengo atalak 2013an ardura publikoko gizarte zerbitzuen parte diren udal zerbitzuetan egindako gastuari egiten dio erreferentzia; bigarrenak nukleo horretatik kanpoko zerbitzuetara bideratutako gastua jasotzen du; hirugarren atalak, berriz, gizarte zerbitzuetan egindako udal gastu osoaren bilakaera jasotzen du, eta beste erakunde batzuetako gizarte zerbitzuen gastuaren bilakaerarekin lotzen du (Eusko Jaurlaritza eta aldundiak, esaterako) eta euskal udalen gastuaren bilakaerarekin.
1.6.1. Udal gastua erantzukizun publikoko gizarte zerbitzuetan 2013an
2013. urtean, Euskal Autonomia Erkidegoko udalek, guztira, 151 milioi euro bideratu zituzten gizarte zerbitzuen katalogoa osatzen duten zerbitzu, programa eta prestazioak finantzatzeko, Zorroari buruzko Dekretuan eta Gizarte Zerbitzuei buruzko Legean ezarritakoaren arabera. 151 milioiko kopuru horrek gizarte zerbitzuetan egiten den gastu osoaren (publikoa eta pribatua) %12 inguru hartzen du, eta erakunde publikoek zerbitzu horietan egiten duten gastuaren %15 baino gehiago. Hurrengo taulan ikus daitekeen moduan, udal gastuaren ehunekoa gastu osoari dagokionez altuagoa da Araban (ia %20) Bizkaian baino (%16) eta, batez ere Gipuzkoan baino (%12). Nabarmendu beharreko lehenengo elementua, horrenbestez, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legeak onartutako programa eta prestazioen finantzaketa eragile gisa udal erakundeek gaur egun (legea onartu eta zortzi urtera) daukaten garrantzia eskasa da.
12. taula
Udal gastua eta gastu osoa Katalogoko gizarte zerbitzuetan, lurralde historikoen arabera (2013)
Araba /Álava |
BIZKAIA |
GIPUZKOA |
GUZTIRA |
|
|
||||
Gastua guztira Katalogoko gizarte zerbitzuetan |
216.752.061 |
624.519.548 |
427.577.276 |
1.268.848.885 |
Gastu pribatua Katalogoko gizarte zerbitzuetan |
43.602.953 |
161.790.170 |
101.150.804 |
306.543.927 |
Gastu publikoa Katalogoko gizarte zerbitzuetan |
173.149.108 |
462.729.378 |
326.426.472 |
962.304.958 |
Udal gastua Katalogoko gizarte zerbitzuetan |
33.867.015 |
76.909.180 |
40.974.972 |
151.751.167 |
Udal gastuaren ehunekoa gastu osoari dagokionez |
15,62 |
12,31 |
9,58 |
11,96 |
Udal gastuaren ehunekoa gastu publikoari dagokionez |
19,6 |
16,6 |
12,6 |
15,8 |
Iturria: Autoreak berak prestatutakoa, Gizarte Zerbitzuen eta Gizarte Ekintzaren Estatistikako datuetan oinarrituz 2013. Estatistika Organo Berezia. Enplegu eta Gizarte Politiken Saila. Eusko Jaurlaritza.
Zorroan adierazitakoen artean udalek ordaindutako gizarte zerbitzuak finantzatzeko gastu publikoaren proportzioari dagokionez lurraldeen artean antzemandako desberdintasunak udalek egiten dituzten esfortzu oso desberdinen ondoriozkoak dira, hau da, biztanle bakoitzeko gastuan neurtutako udal gastuaren ondoriozkoa. Hurrengo taulan ikusten den moduan, Gizarte Zerbitzuen Zorroa osatzen duten programa eta zentroei bideratutako udal gastua biztanleko 2013an 69 eurokoa izan zen Euskal Autonomia Erkidego osoan; Araban, ostera, 105 euroko maila gainditu zuen, Gipuzkoan 57 eta Bizkaian 66.
Gizarte zerbitzuetan biztanleko gastu gisa biztanle bakoitzeko udal gastua aintzat hartuta, gizarte zerbitzuen gastua eta finantzaketa ereduak hiru lurraldeetan zein desberdinak diren ikus daitezke:
-Arabak batez bestekoa baino gehiago gastatzen du aztertutako zerbitzu multzoan (batez bestekoaren %116) eta, batez ere, udal zerbitzuei dagokienez, bertan egiten den gastua batez besteko gastuaren %150 baita.
-Bizkaiak batez bestekoa baino gutxiago gastatzen du gizarte zerbitzuen multzoan eta udal zerbitzuei dagokienez, baina kasu honetan ez da batez bestekotik asko urruntzen (%96).
-Aurkakoa gertatzen da Gipuzkoan: gastu orokorra Euskal Autonomia Erkidegoaren parekoa da (batez bestekoaren %103), baina udal gastua oso txikia da (batez bestekoaren %82); foru esfortzu handiagoa izateari esker, Euskal Autonomia Erkidegoaren multzoari dagokionez gastua orekatu daiteke.
13. taula
Udal gastua Katalogoko gizarte zerbitzuetan, lurralde historikoen arabera (2013) Euroak biztanleko eta oinarria 100
Araba /Álava |
BIZKAIA |
GIPUZKOA |
GUZTIRA |
|
|
||||
Euroak |
||||
Gizarte zerbitzuak: Katalogoa |
674,36 |
540,03 |
599,00 |
578,94 |
Udalak |
105,37 |
66,50 |
57,40 |
69,24 |
Euskal Autonomia ERKIDEGOA = 100 |
||||
Gizarte zerbitzuak: Katalogoa |
116,5 |
93,3 |
103,5 |
100,0 |
Udalak |
152,2 |
96,1 |
82,9 |
100,0 |
Iturria: Autoreak berak prestatutakoa, Gizarte Zerbitzuen eta Gizarte Ekintzaren Estatistikako datuetan oinarrituz 2013. Estatistika Organo Berezia. Enplegu eta Gizarte Politiken Saila. Eusko Jaurlaritza.
2013an gizarte zerbitzuen katalogoa osatzen duten zentro eta zerbitzuei bideratutako gastu osoa eta udal gastua aztertuz gero, posible da gastu hori zein zerbitzura bideratzen den zehaztea. Hurrengo tauletan erantzukizun publikoko gizarte zerbitzuak osatzen dituzten prestazio nagusiak jaso dira, biztanle bakoitzeko gastua lurralde bakoitzeko eta prestazio bakoitzeko bereiziz, prestazio bakoitzak udal gastuan duen garrantzia eta udal finantzaketak aztertutako zentro, programa edo zerbitzu bakoitzaren finantzaketa iturrien multzoan duen garrantzia.
Lehenengo taulan Gizarte zerbitzuen katalogoan udal gastuaren banaketa azaltzen da, lurraldeen arabera. Taulan ikusten denez, partida garrantzitsuenak honetara bideratzen dira: oinarrizko gizarte zerbitzuak (Katalogoan aurreikusitako gizarte zerbitzuetara bideratutako udal gastu osoaren %21,9), egoitza zentroak (%17,8) eta EELZ (%22) eta familia esku-hartzea, “beste familia esku-hartze bat” bezala definitutakoa (%9). Horri dagokionez desberdintasun garrantzitsuak daude hiru lurraldeen artean; adibidez, oinarrizko gizarte zerbitzuen finantzaketak Gipuzkoan duen garrantzia (udal gastu gipuzkoar osoaren %35), Arabako pertsona nagusientzako eguneko zentro eta egoitza zentroek dutena (%28), Araban familia eta gazteriara orientatutako programak (%9,8) edo EELZn udal gastuak lurralde bakoitzean duen garrantziaren sakabanaketarena: udal gastuaren %5 gizarte zerbitzuetan Araban, Bizkaian %33 eta Gipuzkoan %16.
14. taula
Udal gastuaren banaketa hainbat zentro eta programatan lurralde historikoetan (2013)
Araba /Álava |
BIZKAIA |
GIPUZKOA |
GUZTIRA |
|
|
||||
Egitura |
||||
Oinarrizko gizarte zerbitzuak |
14,6 |
17,8 |
35,8 |
21,9 |
Gizarte larrialdietako zerbitzuak |
1,8 |
1,2 |
1,4 |
1,4 |
Zerbitzu tekniko espezializatuak |
10,7 |
2,8 |
1,4 |
4,2 |
Pertsona nagusientzako zentroak eta zerbitzuak |
||||
Tutoritzapeko apartamentuak |
1,8 |
0,0 |
3,3 |
1,3 |
Etxebizitza komunitarioak |
0,0 |
3,2 |
3,7 |
2,6 |
Egoitza zentroak |
28,3 |
13,8 |
16,8 |
17,8 |
Laguntza eguneko zentroak |
6,9 |
1,5 |
0,6 |
2,5 |
Gainerako nagusiak |
1,1 |
0,9 |
0,1 |
0,8 |
Ezgaitasunen bat daukaten pertsonentzako zentroak eta zerbitzuak |
||||
Egoitza zentroak |
1,1 |
0,5 |
0,0 |
0,5 |
Gainerako ezgaitasuna |
0,0 |
0,8 |
0,1 |
0,4 |
Gazte eta familientzako zerbitzuak eta zentroak |
||||
Gazte eta familientzako zerbitzuak eta zentroak |
9,8 |
1,4 |
1,3 |
3,3 |
Bazterketarako zerbitzuak eta zentroak |
||||
Egoitza zentroak eta ostatu zentroak bazterketa eta marjinazio egoeran dauden pertsonentzat |
3,9 |
0,7 |
1,0 |
1,5 |
Gaueko harrera zentroak gizarteratze premiak erantzuteko |
4,7 |
3,6 |
5,2 |
4,3 |
Eguneko zentroak gizarteratze premiak erantzuteko |
1,4 |
0,3 |
0,5 |
0,6 |
Jantoki sozialak |
2,9 |
0,9 |
0,0 |
1,1 |
Gainerako bazterketa |
0,0 |
0,0 |
0,0 |
0,0 |
Programak |
||||
Etxez etxeko laguntza |
5,5 |
33,4 |
15,4 |
22,3 |
Zaintzaileentzako laguntza |
0,7 |
0,4 |
0,0 |
0,4 |
Tratu txarrei arreta emateko zerbitzua eta SATEVI |
0,3 |
0,7 |
0,0 |
0,4 |
Familia mailako beste esku-hartze bat |
3,0 |
11,3 |
9,6 |
9,0 |
Gainerakoa sailkatu gabe |
||||
Gainerakoa sailkatu gabe |
1,5 |
4,8 |
3,6 |
3,8 |
GUZTIRA |
100,0 |
100,0 |
100,0 |
100,0 |
Iturria: Autoreak berak prestatutakoa, Gizarte Zerbitzuen eta Gizarte Ekintzaren Estatistikako datuetan oinarrituz 2013. Estatistika Organo Berezia. Enplegu eta Gizarte Politiken Saila. Eusko Jaurlaritza.
Aurreikuspenei jarraiki, aztertzen ari garen programa eta zerbitzuak lehen zein bigarren mailako arretari dagozkienez, zerbitzu edo prestazio bakoitzari dagozkion finantzaketa guztiaren aldean udalek ordaintzen duten finantzaketa maila aldakorra da. Agerikoa da, nolanahi ere, 14. taulan jasotako datuekin bat etorriz, prestazio kopuru garrantzitsu baten finantzaketa gurutzatuei edo berezkoak ez diren finantzaketei eutsi zaiela:
- Oinarrizko gizarte zerbitzuen kasuan, udal eskumena denez, udal finantzaketa Arabako %70 eta Gipuzkoako %93 artean dago; Bizkaiko kopurua Araba lurraldeko datutik gertuago dago Gipuzkoatik baino.
- Udalek egoitza zentroen gastuaren %5 finantzatzen dute, tutoretzapeko apartamentuen gastuaren %55 eta tutoretzapeko etxebizitzen gastuaren %16,5, betiere adineko pertsonen esparruan. Gipuzkoan udal eskumeneko pertsona nagusien egoitza zentroetan langile asko eta estaldura zabala dagoenez, pentsatzekoa da gastu horren zati handiena Aldundiak finantzatzen duela; izan ere, udalek lurralde horretan egoitza zentroetan egiten den gastuaren %4 baino ez dute hartzen haien gain.
- Udalek ezgaitasunen bat daukaten pertsonentzako programa eta zerbitzuetan duten finantzaketa oso urria da, eta ez da %1era iristen. Aurrerago zehaztuko dugun moduan, datu honek agerian uzten du zenbateraino egin dioten uko euskal udalek, neurri handi batean, zenbait komunitatetan esku hartzeari (esaterako ezgaitasunaren esparruan) eta gaur egun gizarte zerbitzuak behar dituzten pertsonei ematen zaien arreta ez dela behar den arretaren intentsitatearen arabera egituratzen, baizik eta, izatekotan, erabiltzen diren kasuan kasuko zerbitzu eta zentro motak edo pertsonak sailkatzen diren komunitateen arabera.
- Gizarteratzeko gizarte zerbitzuen finantzaketa mailari dagokionez, lurraldeen araberako aldaketak oso handiak dira, eta, oro har, bi eredu aipa daitezke: Araban, udalek (batez ere Gasteizko Udalak) horrelako zerbitzuen gastuaren zati handiena hartzen dute haien gain (%66); beste bi lurraldeetan, ostera, zifra hori %20koa da, eta aldundiek finantzatzen dute programa horien zati handiena. Gauza bera gertatzen da gazteei eta familiei bideratutako zerbitzu eta zentroen esparruan, baina neurri txikiagoan.
- Horrez gain, deigarria da EELZko finantzaketari udalek egiten dioten ekarpena txikia dela (%40) eta lurraldeen arabera desberdina dela (Araban %10, Bizkaian %60 eta Gipuzkoan %25). Familia mailako esku-hartze programei dagokienez, Euskal Autonomia Erkidego mailan udal finantzaketa ia %50ekoa da, baina kasu honetan ere lurraldeen arteko desberdintasunak nabarmenak dira.
15. taula
Udal gastuaren proportzioa zenbait zentro eta programatan lurralde historikoen arabera, gastu publiko eta pribatu osoarekin erkatuta (2013)
Araba /Álava |
BIZKAIA |
GIPUZKOA |
GUZTIRA |
|
|
||||
Egitura |
||||
Oinarrizko gizarte zerbitzuak |
70,1 |
72,5 |
93,5 |
80,0 |
Gizarte larrialdietako zerbitzuak |
90,4 |
100,0 |
55,8 |
80,4 |
Zerbitzu tekniko espezializatuak |
27,4 |
9,9 |
6,6 |
14,5 |
Pertsona nagusientzako zentroak eta zerbitzuak |
||||
Tutoretzapeko apartamentuak |
61,5 |
0,0 |
54,8 |
55,8 |
Etxebizitza komunitarioak |
0,0 |
18,2 |
45,9 |
16,9 |
Egoitza zentroak |
11,7 |
4,3 |
4,2 |
5,5 |
Laguntza eguneko zentroak |
20,9 |
5,7 |
1,0 |
6,8 |
Gainerako nagusiak |
32,5 |
67,7 |
74,9 |
50,3 |
Ezgaitasunen bat daukaten pertsonentzako zentroak eta zerbitzuak |
||||
Egoitza zentroak |
2,0 |
0,8 |
0,0 |
0,8 |
Gainerako ezgaitasuna |
0,0 |
1,4 |
0,1 |
0,7 |
Gazte eta familientzako zerbitzuak eta zentroak |
||||
Gazte eta familientzako zerbitzuak eta zentroak |
26,0 |
3,3 |
1,9 |
6,6 |
Bazterketarako zerbitzuak eta zentroak |
||||
Egoitza zentroak eta ostatu zentroak bazterketa eta marjinazio egoeran dauden pertsonentzat |
43,0 |
4,7 |
4,3 |
9,4 |
Gaueko harrera zentroak gizarteratze premiak erantzuteko |
98,5 |
81,7 |
82,1 |
85,4 |
Eguneko zentroak gizarteratze premiak erantzuteko |
61,3 |
4,0 |
13,1 |
11,8 |
Jantoki sozialak |
86,7 |
59,9 |
0,0 |
73,2 |
Programak |
||||
Etxez etxeko laguntza |
10,5 |
60,6 |
25,3 |
39,8 |
Zaintzaileentzako laguntza |
70,7 |
25,2 |
0,0 |
31,9 |
Tratu txarrei arreta emateko zerbitzua eta SATEVI |
11,1 |
17,9 |
0,0 |
13,3 |
Familia mailako beste esku-hartze bat |
19,0 |
62,5 |
40,0 |
46,9 |
Iturria: Autoreak berak prestatutakoa, Gizarte Zerbitzuen eta Gizarte Ekintzaren Estatistikako datuetan oinarrituz 2013. Estatistika Organo Berezia. Enplegu eta Gizarte Politiken Saila. Eusko Jaurlaritza.
Azkenik, alde batera utzita bai udal gastuaren banaketa, bai gizarte zerbitzuetako zorroko hainbat zerbitzu, zentro eta programarako udalek finantzatzen duten gastuaren ehunekoa, posible da gastu horren kopuru erreala aztertzea, hau da, lurralde bakoitzean udalek biztanle bakoitzeko egiten duten gastua. Lurraldeen arteko desberdintasun nabarmenak ere badira:
- Oinarrizko gizarte zerbitzuei dagokienez, Bizkaian gastatzen den 11 euroko kopuruaren eta Gipuzkoan gastatzen den 20 euroko kopuruaren artean dago udal gastua.
- Araba lurraldeko udalek pertsona nagusientzako eguneko arreta eta egoitza zentroetan biztanle bakoitzeko egiten duten gastu altuagatik nabarmentzen da (bereziki Gasteizko Udala).
- Lehenago esan den moduan, udal gastua ezgaitasunaren esparruan oso txikia da, eta ez da biztanleko eta urteko euro batera iristen. Antzeko zerbait gertatzen da Araban, pertsona gazte eta familiei bideratutako zerbitzu eta zentroei dagokienez.
- Hurrengo taulan ikus daitekeen moduan, desberdintasun deigarrietako bat hiru lurraldeetako udalek biztanle bakoitzeko EELZn egiten duten gastu desberdina da. 22 eurokoa da Bizkaian biztanleko eta urteko, eta ia 6 eta 9 Araban eta Gipuzkoan.
16. taula
Udal gastua per capita hainbat zentro eta programatan lurralde historikoetan (2013)
Araba /Álava |
BIZKAIA |
GIPUZKOA |
GUZTIRA |
|
|
||||
Egitura |
||||
Oinarrizko gizarte zerbitzuak |
15,3 |
11,8 |
20,6 |
15,2 |
Gizarte larrialdietako zerbitzuak |
1,9 |
0,8 |
0,8 |
1,0 |
Zerbitzu tekniko espezializatuak |
11,3 |
1,9 |
0,8 |
2,9 |
Pertsona nagusientzako zentroak eta zerbitzuak |
||||
Tutoretzapeko apartamentuak |
1,9 |
0,0 |
1,9 |
0,9 |
Etxebizitza komunitarioak |
0,0 |
2,1 |
2,1 |
1,8 |
Egoitza zentroak |
29,8 |
9,2 |
9,7 |
12,3 |
Laguntza eguneko zentroak |
7,3 |
1,0 |
0,3 |
1,7 |
Gainerako nagusiak |
1,2 |
0,6 |
0,1 |
0,5 |
Ezgaitasunen bat daukaten pertsonentzako zentroak eta zerbitzuak |
||||
Egoitza zentroak |
1,2 |
0,3 |
0,0 |
0,4 |
Gainerako ezgaitasuna |
0,0 |
0,5 |
0,1 |
0,3 |
Gazte eta familientzako zerbitzuak eta zentroak |
||||
Gazte eta familientzako zerbitzuak eta zentroak |
10,3 |
0,9 |
0,8 |
2,3 |
Bazterketarako zerbitzuak eta zentroak |
||||
Egoitza zentroak eta ostatu zentroak bazterketa eta marjinazio egoeran dauden pertsonentzat |
4,2 |
0,5 |
0,6 |
1,0 |
Gaueko harrera zentroak gizarteratze premiak erantzuteko |
5,0 |
2,4 |
3,0 |
3,0 |
Eguneko zentroak gizarteratze premiak erantzuteko |
1,4 |
0,2 |
0,3 |
0,4 |
Jantoki sozialak |
3,0 |
0,6 |
0,0 |
0,8 |
Programak |
||||
Etxez etxeko laguntza |
5,8 |
22,2 |
8,8 |
15,4 |
Zaintzaileentzako laguntza |
0,8 |
0,3 |
0,0 |
0,3 |
Tratu txarrei arreta emateko zerbitzua eta SATEVI |
0,3 |
0,4 |
0,0 |
0,3 |
Familia mailako beste esku-hartze bat |
3,2 |
7,5 |
5,5 |
6,2 |
Iturria: Autoreak berak prestatutakoa, Gizarte Zerbitzuen eta Gizarte Ekintzaren Estatistikako datuetan oinarrituz 2013. Estatistika Organo Berezia. Enplegu eta Gizarte Politiken Saila. Eusko Jaurlaritza.
1.6.2.Prestazio eta zerbitzuen zorroan jaso gabeko gizarte zerbitzuetako udal gastua 2013an
Hurrengo taulan jasotako datuen arabera, gizarte zerbitzuen zorroa osatzen duten zerbitzu eta prestazioak finantzatzeko udalek bideratutako 151 milioi euroko kopuruaz gain, tokiko erakundeek beste 39 milioi euro bideratzen dituzte tradizionalki sistema horren parte gisa jo arren une honetan Gizarte Zerbitzuei buruzko Legearen Zerbitzu eta prestazioen Katalogoak jaso ez dituen zenbait programa, zerbitzu eta prestazio finantzatzeko.
Taulako datuen arabera, erantzukizun publikoko gizarte zerbitzuetatik eratorritako gastuari udalek egindako ekarpena, termino erlatiboetan, txikia zen arren (%12 eta %15 artean, gastu pribatuan kontuan hartu ala ez), Zorroari ez dagozkion zerbitzuen kasuan udal ekarpena are txikiagoa da: %4,2 Euskal Autonomia Erkidegoan; ehunekoak %8,5 (Araba) eta %3,5 (Gipuzkoa) artekoa da. Hala ere, gizarte zerbitzuetako udal gastu osoa kontuan hartuz gero, orduan zerbitzu horien garrantzia ez da horren txikia; izan ere, euskal udalek gizarte zerbitzuetan (modu zabalean ulertuta) egiten duten gastu osoaren %20 hartzen du. Biztanle bakoitzeko euro kopuruari dagokionez, urteko 18 eurokoa da; Arabako udalen ekarpen altua nabarmendu behar da, bereziki Gasteizko Udalarena.
17. taula
Gastu osoa eta udal gastua gizarte zerbitzuen katalogoak jaso gabeko zenbait zentro eta programetan lurralde historikoen arabera (2013)
Araba /Álava |
BIZKAIA |
GIPUZKOA |
GUZTIRA |
|
|
||||
Gastua guztira beste programa eta prestazio batzuetan |
133.123.114 |
517.490.571 |
309.101.627 |
959.715.312 |
Udal gastua beste programa eta prestazio batzuetan |
11.236.098 |
17.788.009 |
10.916.589 |
39.940.696 |
Udalek finantzatutako beste zerbitzu batzuen gastu osoaren % |
8,4 |
3,4 |
3,5 |
4,2 |
Udal gastu guztiaren ehunekoa, gizarte zerbitzuen nukleotik kanpoko gizarte zerbitzuetara bideratutakoa |
24,9 |
18,8 |
21,0 |
20,8 |
Gastua biztanleko gizarte zerbitzuen nukleotik kanpoko zerbitzuetan |
35,0 |
15,4 |
15,3 |
18,2 |
Iturria: Autoreak berak prestatutakoa, Gizarte Zerbitzuen eta Gizarte Ekintzaren Estatistikako datuetan oinarrituz 2013. Estatistika Organo Berezia. Enplegu eta Gizarte Politiken Saila. Eusko Jaurlaritza.
Zein dira prestazio eta zerbitzu horiek? Hurrengo taulan udalek Gizarte Zerbitzuei buruzko Legearen katalogotik kanpo egindako jarduerak eta osatzen duten per capita gastua jaso da, baita gastu horren partiden araberako banaketa ere. Hizpide dugun inkestako datuen arabera, aisialdiko zentroek (batez ere pertsona erretiratuentzako etxeak) osatzen dute partida handiena, gastuaren %27arekin. Prestazio ekonomikoek ia gastu osoaren heren bat hartzen dute, eta urteko sei euro inguru gastatzen dira biztanleko (GLL, gizarte larrialdiko laguntzak eta udal bakoitzak modu autonomoan ezarritako bestelako prestazio ekonomiko batzuk batuz gero). Kasu honetan, berriz ere Arabako kasua nabarmentzen da; izan ere, lurralde horretan biztanle bakoitzeko gastua prestazio ekonomikoetan 13 eurokoa da; Bizkaian, berriz, 3 eurokoa, eta Gipuzkoan 7 eurokoa.
18. taula
Udal gastua gizarte zerbitzuen katalogoak jaso gabeko zenbait zentro eta programetan lurralde historikoen arabera (2013)
Araba /Álava |
BIZKAIA |
GIPUZKOA |
GUZTIRA |
|
|
||||
Banaketa |
||||
Aisialdiko zentroak |
35,0 |
26,5 |
20,9 |
27,3 |
Droga mendekotasunaren prebentzio zerbitzuak |
3,5 |
11,4 |
15,4 |
10,3 |
GLL |
12,8 |
10,2 |
14,3 |
12,0 |
Gizarte premiako laguntzak |
20,6 |
7,8 |
4,6 |
10,5 |
Beste prestazio ekonomiko batzuk |
5,2 |
5,6 |
28,2 |
11,7 |
Enplegu zentro bereziak |
0,5 |
12,2 |
2,1 |
6,2 |
Laneratze zentroak baztertutako beste pertsona batzuentzat |
13,2 |
1,1 |
2,4 |
4,9 |
Beste batzuk |
9,1 |
25,2 |
12,1 |
17,1 |
Guztira |
100,0 |
100,0 |
100,0 |
100,0 |
Gastua per capita |
||||
Aisialdiko zentroak |
12,2 |
4,1 |
3,2 |
5,0 |
Droga mendekotasunaren prebentzio zerbitzuak |
1,2 |
1,8 |
2,3 |
1,9 |
GLL |
4,5 |
1,6 |
2,2 |
2,2 |
Gizarte premiako laguntzak |
7,2 |
1,2 |
0,7 |
1,9 |
Beste prestazio ekonomiko batzuk |
1,8 |
0,9 |
4,3 |
2,1 |
Enplegu zentro bereziak |
0,2 |
1,9 |
0,3 |
1,1 |
Laneratze zentroak baztertutako beste pertsona batzuentzat |
4,6 |
0,2 |
0,4 |
0,9 |
Beste batzuk |
3,2 |
3,9 |
1,9 |
3,1 |
Guztira |
35,0 |
15,4 |
15,3 |
18,2 |
Iturria: Autoreak berak prestatutakoa, Gizarte Zerbitzuen eta Gizarte Ekintzaren Estatistikako datuetan oinarrituz 2013. Estatistika Organo Berezia. Enplegu eta Gizarte Politiken Saila. Eusko Jaurlaritza.
1.6.3.Gizarte zerbitzuetako udal gastuaren bilakaera
Aurreko bi puntuetan, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legeak definitutako Katalogoan jasotako zerbitzu eta prestazioetan zein bertan jaso ez diren programa eta zerbitzuetan euskal udalek 2013. urtean egin zuten gastua aztertu da (esan bezala, eskuragarri ditugun datu berrienak 2013. urtekoak dira). Halaber, gizarte zerbitzuetan udalek egindako gastuak urte hauetan nolako bilakaera izan duen jakitea interesgarria da, bai termino absolutuetan, bai gizarte zerbitzuen multzo osoan duen garrantzia erlatiboagatik, baita gizarte zerbitzuetan udal gastuak hartzen duen zatiari dagokionez ere, udalen gastu multzoarekin erkatuta. Datu horiek bilakaeraren ikuspuntutik aztertzerakoan, sarreran azaldu bezala, ezinezkoa da katalogo barruko eta kanpoko gizarte zerbitzuak bereiztea, eta ezinezkoa da, tamalez, prestazio bakoitzari dagokion gastua zehaztasun maila berberarekin banatzea. Horregatik, atal honetan jasotako datuak, oro har, gizarte zerbitzuei dagozkie, orokorrean, eta, zehaztasun gehiagorekin, bi programa nagusiei: oinarrizko gizarte zerbitzuak eta EELZ.
A.Gizarte zerbitzuetako udal gastuaren bilakaera
Lehenengo grafikoan gizarte zerbitzuetako udal gastuaren bilakaera jaso da, per capita eurotan, lurralde bakoitzean. Bi elementu antzeman dira: alde batetik, Euskal Autonomia Erkidego osoan, 2002 eta 2009 urteen artean gertatutako gorakada egonkorra egon izana eta, ondoren, krisialdiaren eraginez, behera egitea, azken urteko gorakada txiki batekin; hala, udalek gizarte zerbitzuetan egindako gastua 2009. eta 2013. urteen artean biztanle bakoitzeko 93 eurotik 86 eurora igaro da, uneko euroko terminoetan.
Nabarmendu beharreko bigarren elementua aztertutako aldian zehar lurralde bakoitzeko udalek egindako esfortzu desberdinari lotuta dago. Krisi garaian beherakada handiagoa izan zen Araban, baina udal gastu arabarra altuagoa izan da beti beste bi lurraldeena baino; desberdintasuna 2013. urtean ere oso garrantzitsua zen. Horren haritik, batez bestekoari dagokionez desberdintasunak txikiagoak diren arren (eta beherakada krisi garaian ere txikiagoa izan da), Gipuzkoako udalek batez bestekoaren azpiko mailari eutsi diote gizarte zerbitzuen gastuari dagokionez.
7. grafikoa.
Gizarte zerbitzuetako udal gastuaren bilakaera biztanle bakoitzeko lurralde historikoen arabera (uneko eurotan, 2002-2013)
Bilakaera hori ez dator bat foru erakundeek eta autonomia erkidegoko erakundeek azken hamar urteetan gizarte zerbitzuetan egiten duten gastuaren bilakaerarekin. Hurrengo grafikoan ikus daiteke udalek, foru aldundiek eta Eusko Jaurlaritzak gastuan urtez urte egindako aldaketa, uneko eurotan, 2002. urtetik. Grafikoaren arabera, aztertutako hamaika urteetatik zortzitan gizarte zerbitzuen gastuan urte arteko gorakada txikiena udalena izan da; izan ere, 2010., 2011. eta 2012. urteetan gastua gutxitu egin zuten aurreko urtearekin alderatuta. Aldundiek 2010ean, 2012an eta 2013an egin zuten, eta Eusko Jaurlaritzak soilik 2013an. Nolanahi ere, gizarte zerbitzuetako gastuen batez besteko urte arteko gorakada Eusko Jaurlaritzaren kasuan %10,7 izan da, aldundien kasuan %5,5 eta udalen kasuan %1,9.
8. grafikoa.
Gizarte zerbitzuen gastuaren urtez urteko aldaketa finantzaketa iturrien arabera
(uneko eurotan, 2002-2013)
Udalek gizarte zerbitzuetan egiten duten gastuaren geldialdi joera are argiago ikusten da gastu hori udalek egindako gastu arrunt guztiarekin konparatuz gero. Euskal Autonomia Erkidego osoaren datuek erakusten dutenez, 2002. urtetik gizarte zerbitzuei eusteko udalen esfortzu ekonomikoa ez da aldatu, eta gastuaren %8 ingurukoa izan da. Bestela esanda, ezin da esan (beste erakunde batzuetan gertatu bezala, gizarte zerbitzuek hartzen dituzten premien gorakada dela-eta) udalak baliabide ekonomiko gero eta gehiago bideratzen ari direnik zerbitzu hauetara. Aurreko grafikoetan bezala, honetan ere argi antzeman daiteke, bestalde, Arabako udalek esfortzu erlatibo handiagoa egiten dutela gizarte zerbitzuei eusteko (aldi horretako aurrekontuaren %11 inguru) eta, konparazioan, Gipuzkoako udalek posizio okerragoa dutela.
9. grafikoa.
Udalek gizarte zerbitzuetan egindako gastuaren pisu erlatiboaren bilakaera udal gastu arruntarekin erkatuta, lurralde historikoetan (2002-2013)
Ikuspegia berbera da udalek gizarte zerbitzuetan gastatutakoaren eta udal gastu osoaren urtez urteko gorakada aztertuz gero. Hurrengo grafikoan ikus daitekeen moduan, bi adierazleek bilakaera paraleloa izan dute serie osoan zehar. Horrenbestez, ezin da esan urte horietan udalek gizarte zerbitzuak lehenetsi dituztenik gainerako jardute eremu eta eskumenekin konparatuta. Aitzitik, gizarte zerbitzuetan izandako gastua aldatu egin da (gorantz edo beherantz) udal jarduneko gainerako eremuetara bideratutako gastua aldatu den neurri berean; hala, gizarte zerbitzuei erantzuteko beharrizanen gorakadak edo lege araudi berriak ez du eragin nabarmenik izan udal baliabide ekonomikoak esleitzerako orduan.
10. grafikoa.
Udalek gizarte zerbitzuetan gastatutakoa eta udal gastu osoan, urte arteko aldaketa
(uneko eurotan, 2002-2013)
Bilakaera hori ez dator bat Gizarte Zerbitzuetako Euskal Sisteman eskumenak dituzten beste erakunde batzuek izandako bilakaerarekin. Foru aldundien kasuan, 2002 eta 2013 artean gastua %5,5 hazi da; udalen kasuan, ostera, %1,9 igo da. Eusko Jaurlaritzari dagokionez, hemen zehaztu behar da gastu arruntean Diru-sarrerak Bermatzeko Errenta ere jasota dagoela (izan ere, datuak tradizionalki Gizarte Zerbitzuen Inkestak neurtutakoa jasotzen du); hala ere, hurrengo grafikoan ikus daitekeen moduan, adierazitako aldian bikoiztu baino gehiago egin da, eta guztirako gastu arruntaren %3,3 izatetik 2007an, 2013an %7,08ra igaro zen.
11. grafikoa.
Gizarte zerbitzuetan udal gastuaren pisu erlatiboaren bilakaera udal gastu arruntaren multzoari dagokionez, eta gastu autonomikoaren pisu erlatiboa gizarte zerbitzuetan (uneko eurotan, 2002-2013)
Hori guztia argi islatzen da udalek gizarte zerbitzuetan egiten duten gastuak mailaka galdu duten pisu erlatiboan, arlo horretako gastu publikoan gizarte zerbitzuarekin erkatuta. Hain zuzen ere, hurrengo grafikoan ikusten den moduan, 2013an izandako gorakada izan ezik, udalek finantzatutako gizarte zerbitzuetako gastu publikoaren proportzioak behera egin du etengabe 2002. urtetik hiru lurraldeetan; 2002an %19 zen (155/2001 Dekretua aplikatu zen unean), eta 2013an %11,6. Beherakada antzekoa da hiru lurraldeetan, eta aztertutako gainerako adierazleetan bezala, Arabako esfortzu erlatiboa aldi osoan zehar batez bestekoaren gainetik egon da, eta Gipuzkoakoa, berriz, batez bestekoaren azpitik.
12. grafikoa.
Udalek gizarte zerbitzuetan egindako gastuaren pisu erlatiboaren bilakaera udal gastu arruntarekin erkatuta, lurralde historikoetan (2002-2013)
B.Oinarrizko gizarte zerbitzuetako udal gastuaren bilakaera eta zerbitzu horien finantzaketa
Zalantza izpirik gabe, oinarrizko gizarte zerbitzuek oinarrizko udal zerbitzuetako bat osatzen dute; izan ere, sisteman sartzeko atea dira, eta gizarte zerbitzuen sistemara sartzen diren pertsonak informatu, aztertu, orientatu eta laguntza emateko ardura daukate.
Jarraian jaso diren datuek erakusten dutenez, oinarrizko gizarte zerbitzuen finantzaketari eta gastuei dagokienez hiru elementu garrantzitsu daude: alde batetik, zerbitzu horietara bideratutako biztanleko gastuan erregistratutako beherakada, batez ere krisialdiaren garaian (lehenago aipatutako langileen murrizketari dagokiona); bigarrenik, zerbitzu horiei eusteko egindako gastuari dagokionez, lurraldeen arteko desberdintasunak daude oraindik (aurreko puntuan adierazitako arreta ratio desberdinetatik eratorritakoak); azkenik, hiru lurraldeen arteko bakoitzean finantzaketa ereduak oso desberdinak dira (2009. urteko txostenak azaldu bezala), baina egia da, halaber, harrezkero lurraldeen artean nolabaiteko elkartzea gertatu dela.
Lehenengo grafikoan oinarrizko gizarte zerbitzuen gastuaren bilakaera jaso da biztanle bakoitzeko, hiru lurralde historikoetan. Grafikoan ikusten denez, 2002 eta 2008 artean erregistratutako gastuak gora egin du, eta urte horretatik aurrera gastua murriztu egin zen, batez ere Gipuzkoan eta Araban. Gastuan nolabaiteko gorakada ere nabarmendu behar da, hiru lurraldeetan, 2012 eta 2013 artean. Nolanahi ere, uneko eurotan, 2013. urtean biztanle bakoitzeko oinarrizko gizarte zerbitzuetan egindako gastua, Euskal Autonomia Erkidego osoan, 2008. urtean erregistratutakoaren parekoa da. Beraz, horrelako zerbitzuei eusteko bideratutako gastu publikoan geldialdia egon dela esan daiteke.
13. grafikoa.
Oinarrizko gizarte zerbitzuetako gastu publikoaren bilakaera biztanle bakoitzeko lurralde historikoen arabera (2002-2013)
Gastu horren bilakaeratik harago, komenigarria da, halaber, oinarrizko gizarte zerbitzuen gastua finantzatzeko administrazioek egiten duten ekarpenaren bilakaera eta lurralde bakoitzean finantzaketa eredu desberdinak egotea aztertzea. Hurrengo grafikoko datuek agerian uzten dute hiru lurraldeetan oinarrizko gizarte zerbitzuen finantzaketa eta gastu ereduak bateratzeko joera dagoela: 2011. urtetik, udal finantzaketaren ehunekoa parekoa da Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan (%80 ingurukoa) eta foru eta udal gastuari dagozkion desberdintasunak leundu egin dira, foru gastuaren murrizketa eta Araban udal gastuaren gorakadaren ondorioz.
14. grafikoa.
Udal, foru eta erkidego mailako gastuaren bilakaera biztanle bakoitzeko oinarrizko gizarte zerbitzuetan, lurralde historikoen arabera (2002-2013)
C.Udal gastuaren bilakaera EELZn eta finantzaketa
Azkenik, gastu osoaren eta Etxez Etxeko Laguntza Zerbitzuko udal gastuaren bilakaerak argi erakusten du zerbitzu honek zein neurritan galdu duen nagusitasuna, ustez eta teorikoki izan beharko lukeena mendekotasun edo muga funtzionalak dituzten pertsonak beraien etxean gelditu eta laguntza profesionala jasotzerantz bideratutako gizarte zerbitzuen eredu batean.
Lehenengo grafikoan EELZren gastuaren bilakaera jaso da biztanle bakoitzeko, hiru lurralde historikoetan. Datuek erakusten dutenez, zerbitzu honetara bideratutako gastu publikoaren geldialdia, edo murrizketa, 2009. urtetik gertatu da. Murrizketa bereziki nabarmena da Arabako lurralde historikoan; izan ere, bertan EELZn egindako gastu publikoa 2009tik ia erdira murriztu da (eta hala ere, hiru lurraldeen artean biztanle bakoitzeko gasturik altuena du oraindik ere).
15. grafikoa.
Gastu publikoa EELZn biztanleko: bilakaera lurralde historikoen arabera (2002-2013)
Hurrengo grafiko multzoan zerbitzu horretako udal gastuaren eta foru gastuaren bilakaera jaso da, lurralde bakoitzeko (ezkerreko ardatza, eurotan, zutabetan), baita udal finantzaketako ehunekoa ere (eskuineko ertza, ehunekotan lerroan). Grafikoek erakusten dutenez, lurralde bakoitzeko bilakaera eta Arabako beherakada handia alde batera utzita, zerbitzu horren finantzaketa eta gastuari dagozkion hiru eredu erabat desberdin daude, eta Gizarte Zerbitzuei buruzko Legea onartu izanak ez du alderdi horretan bateratzea lagundu. Hain zuzen ere, Arabako lurraldearen ezaugarri nagusia gastu altua egitea da (bereziki 2006 eta 2009 artean); Foru Aldundiak %85 finantzatzen du. Bizkaiko gastu maila pixka bat baxuagoa da, eta 2008ra arte udalek finantzatu dute %100ean; ondoren Foru Aldundiak ere parte hartu du finantzaketan, neurri txikian (%20 inguru). Gipuzkoako kasuan, gastua apur bat txikiagoa da, eta 2006tik foru finantzaketa egindako gastu publiko osoaren %70 ingurukoa da; gainerako %30a udalek hartu dute haien gain.
16. grafikoa.
Udal eta foru gastuaren biztanleko bilakaera EELZn lurralde historikoen arabera (2002-2013)
Azaldu bezala, lehen azterketa kuantitatibo honen helburua egoeraren testuingurua eta udal gizarte zerbitzuen azken urteetako bilakaera hobeto ulertzeko zenbait datu eskaintzea da, eta, bereziki, Euskal Autonomia Erkidegoko oinarrizko gizarte zerbitzuei buruzko Arartekoaren azken ezohiko txostenetik. Atera behar diren lehen ondorioak bost multzo handitan sailka daitezke:
- Informazio gabezia handiak. Lehenengo ondorioa eskuragarri dagoen informazioan gabezia handiak egoteari lotuta dago. Egia da Euskal Autonomia Erkidegoko Gizarte Zerbitzuen Inkestak zerbitzu hauei buruzko informazio interesgarri handia ematen duela, estatistika horren ustiapenean azken urteetan txertatutako hobekuntzak aintzat hartuta; hala ere, inkestaren denbora desfasea oraindik ere izugarria da eta inkestan lehen eta bigarren mailako arretako zerbitzuen artean bereiztea oraindik oso zaila da, baita udal erantzukizuneko zerbitzuen multzoa argi identifikatzea ere. Udal gizarte zerbitzuen gaineko informazio arazo nagusiak ez dira eratorri, edozein kasutan, inkesta horren ezaugarrietatik; aitzitik, antolakuntza marko komun bat ez izatearen ondorio dira, Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren Informazio Sistemak izandako garapen eskasari eta oinarrizko gizarte zerbitzuen jardunari buruzko erregistro eta adierazle homogeneoak batzen dituena.
-Langile kopurua murriztea eta oinarrizko gizarte zerbitzuen arreta ratioek okerrera egitea. 2013an udal gizarte zerbitzuen esparruan 6.452 langile zeuden lanaldi osoarekin kontratatuta, hau da, Gizarte Zerbitzuen Euskal Sisteman lan egiten duten lanaldi osoko langileen ia %29. Hiru zerbitzuk hartzen dute langile guztien %90: EELZ (LOBAL langileen %40), pertsona nagusientzako egoitza zentroak (%30) eta oinarrizko gizarte zerbitzuak (%11 baino apur bat gehiago). Batez beste, oinarrizko gizarte zerbitzuetako gizarte laneko profesional bakoitzak 5.185 pertsonako populazioa artatzen du. Bilakaeraren ikuspuntutik, murrizketa nahiko garrantzitsua da 2009tik EELZn eta oinarrizko gizarte zerbitzuen kontratatutako pertsonen kopuruan (udal gizarte zerbitzuen mendeko langile guztien ia erdia hartzen dute). Euskal Autonomia Erkidego osoan, 2013an zerbitzu horien enpleguak 2009an erregistratutakoaren %82 hartzen zuen. Beste alde batetik, oinarrizko gizarte zerbitzuko langileen murrizketaren ondorioz, zerbitzu horietako arreta ratioak handitu egin dira, eta areagotzea bereziki nabarmena izan ez bada ere, agerikoa da 90eko hamarkada amaieratik hiru lurraldeetan izandako hobekuntza ildoa eten egin dela.
- Lurraldeen arteko desberdintasun handiek irauten dute. Euskal udal gizarte zerbitzuen ezaugarria nagusia lurraldeen arteko desberdintasunek osatzen dute. Euskal Autonomia Erkidegoko hiru lurralde historikoetako bakoitzak udal gizarte zerbitzuen eredu desberdin bat dauka, eta udalerri edo eskualde bakoitzak ere eredu desberdina garatu duela pentsa daiteke; hala, erakunde komunek ezin izan dute orain arte oinarrizko eredu komuna ezarri. Egia da, azken urteetan lurralde mailan zenbait alderdi bateratu egin direla (batez ere Araban langileen edo zenbait zerbitzura bideratutako gastuaren murrizketa handien ondorioz), baina, hala ere, aztertutako esparru guztietan daude lurraldeen arteko desberdintasunak: egoitza plazen eskaintzaren estaldura eta egitura, oinarrizko gizarte zerbitzuen arreta ratioak, EELZ eta GLLren estaldura, udal gastu publikoa, udal gizarte zerbitzuen finantzaketa ereduak… adibide zehatzetako batzuk aipatzearren. Udal egoitza plazen estaldura ia lau aldiz handiagoa da Gipuzkoan (10.000 biztanleko 38,8) Bizkaian (11,2) baino.
•Udal egoitza plazen estaldura ia lau aldiz handiagoa da Gipuzkoan (10.000 biztanleko 38,8) Bizkaian (11,2) baino.
•Gipuzkoan pertsona nagusientzako egoitza plazen %33 udal titulartasunekoak dira, eta Bizkaian, berriz, %9.
•Araban EEL zerbitzuak 94 erabiltzaile ditu 10.000 biztanleko, eta, Gipuzkoan, ostera, 69.
•Gipuzkoako udal gizarte zerbitzuek 38 langileko lantaldea dute 10.000 biztanleko, eta kopuru horrek gizarte zerbitzuen langile guztien %40 hartzen du; Bizkaian, ostera, kopurua 22 langilekoa da 10.000 biztanleko (%22).
•Gipuzkoan, LOBAL gisako oinarrizko gizarte zerbitzuen langile bakoitzeko biztanleen kopurua 2.500 ingurukoa da, eta Bizkaian, ostera, 3.300koa.
•Arabako udalek 674 euro bideratzen dituzte biztanle bakoitzeko udal gizarte zerbitzuak finantzatzeko (gizarte zerbitzuetako gastu publiko osoaren %15), eta Bizkaian, ostera, 540 euro (guztiaren %9,5).
•Gipuzkoan gizarte zerbitzuetako udal gastuaren %35 oinarrizko gizarte zerbitzuetara bideratzen da, eta Araban, berriz, %14. Gipuzkoako udalerriek 20 euro bideratzen dituzte zerbitzu honetara urteko eta biztanleko, eta Bizkaian, ostera, 11 euro.
•Arabako udalerriek 29 euro bideratzen dituzte biztanleko eta urteko pertsona nagusientzako egoitza zentroetara; Bizkaian, ostera, 9,2. Aldi berean, Bizkaiko udalerriek 22 euro gastatzen dituzte biztanleko eta urteko EELZn, eta Araban, berriz, 5,8.
•Gipuzkoako udalerriek oinarrizko gizarte zerbitzuei lotutako gastuaren %93 finantzatzen dute, eta Araban, berriz %70. Horrez gain, Arabako udalerriek EELZren gastu publiko osoaren %10 finantzatzen dute, Bizkaian %60.
- Eskualdeen arteko desoreka garrantzitsuak zentro jakin batzuen estaldura eta dentsitateari dagokionez. Jasotako datuen arabera, Euskal Autonomia Erkidego barruko hamaika eskualdetik zazpik ez dute pertsona nagusientzako tutoretzapeko apartamenturik, eta bostek ez dute gizarteratze premiei erantzuteko harrera zentrorik. Hala ere, eskualde guztiek dauzkate pertsona nagusientzako etxebizitza komunitarioak; zentroen dentsitatea 10.000 biztanleko 0,15 zentroen (Ezkerraldea) eta 1,47 zentroen (Bilbo) artekoa da, hau da, zentro kopurua bertan bizi den populazioaren arabera. Bilbo, Donostialdea eta Debagoiena ere nabarmendu behar dira, gaueko harrera zentroei dagokienez erregistratutako dentsitate handia dute-eta. Zentro kopurua eta dentsitatea alde batera utzita (ez da tamaina aintzat hartzen), beharrezkoa da, halaber, zentro horiek lurralde bakoitzean duten estaldura aztertzea, hau da, eskualde bakoitzean existitzen den plaza kopurua 1.000 biztanleko. Apartamentuei dagokienez, Donostialdea eta Gasteizko estaldura handiak nabarmentzen dira, baita bost eskualdetan (Bilbo barne) mota horretako plazarik ez egotea ere. Etxebizitza komunitarioei dagokienez, Bilboko estaldura nabarmendu behar da (1,98 plaza 1.000 biztanleko); Donostialdean, esaterako, zifra hori 0,41 da. Azkenik, gaueko harrera zentroei dagokienez, Bilbo dago Euskal Autonomia Erkidegoaren goialdean, eta 1.000 biztanleko 0,60 plaza ditu; batez besteko datua 0,24 da.
- Udalen gastuaren geldialdia; gizarte zerbitzuen gastu publiko osoaren zati bat baino ez dute finantzatzen. Euskal udalek 151 milioi euro inguru bideratu zituzten 2013an gizarte zerbitzuen zorroa osatzen duten udal erantzukizuneko zerbitzuak finantzatzeko; horrek zerbitzu horiei eustera bideratutako gastu publikoaren %12 inguru hartzen du. Nabarmendu beharreko lehenengo elementua, horrenbestez, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legeak onartutako programa eta prestazioen finantzaketan eragile gisa udal erakundeek gaur egun (legea onartu eta zortzi urtera) daukaten garrantzia eskasa da. Bilakaeraren ikuspuntutik, egindako azterlanaren ondorio nagusietako bat azken urteetan gizarte gaien udal gastu publikoaren etenari dagokio. Hain zuzen ere, gizarte zerbitzuen udal gastua 2009. eta 2013. urteen artean biztanleko 95 eurotik 86ra jaitsi da, uneko eurotan. Epe luzeagora begira, gizarte zerbitzuetan azken hamar urteetan udal gastuak izandako bilakaera ez dator bat foru eta erkidego mailako gastuak izandako bilakaerarekin: Aldi honetan guztian zehar, gizarte zerbitzuen gastuaren batez besteko urte arteko igoera Eusko Jaurlaritzaren kasuan %10,7 izan da, aldundien kasuan %5,5 eta udalen kasuan %1,9 .
Ildo beretik, garrantzitsua da azpimarratzea, bidenabar, gizarte zerbitzuei eusteko udalek egindako esfortzu ekonomikoa ez dela aldatu 2002. urtetik, eta udal gastu arruntaren %8 inguruan egon da. Ikuspegia berbera lortzen da udalek gizarte zerbitzuetan gastatutakoaren eta udal gastu osoaren urtez urteko gorakada aztertuz gero. Bi adierazleek bilakaera paraleloa izan dute serie osoan zehar. Horrenbestez, ezin da esan urte horietan udalek gizarte zerbitzuak lehenetsi dituztenik gainerako jardute eremu eta eskumenekin konparatuta. Aitzitik, gizarte zerbitzuetan izandako gastua aldatu egin da (gorantz edo beherantz) udal jarduneko gainerako eremuetara bideratutako gastua aldatu den neurri berean; hala, gizarte zerbitzuei erantzuteko beharrizanen gorakadak edo lege araudi berriak ez du eragin nabarmenik izan udal baliabide ekonomikoak esleitzerako orduan, beste erakunde batzuen kasuan ez bezala. Hori guztia argi islatzen da udalek gizarte zerbitzuetan egiten duten gastuak mailaka galdu duen pisu erlatiboan, gizarte zerbitzuetan egiten den gastu publikoarekin alderatuz gero. 2013. urteko gorakada salbu, udalek finantzatzen dituzten gizarte zerbitzuen gastu publikoaren proportzioak behera egin du etengabe 2002tik hiru lurraldeetan; 2002an %19koa zen eta 2013an %11,6.
-Berezkoak ez diren gastuen finantzaketa. Azterlanari esker egiazta daiteke, halaber, 2013an Gizarte Zerbitzuei buruzko Legeak ezarritakoari egokitu ez diren zenbait zerbitzuren finantzaketa ereduek berdin dirautela. Horren haritik nabarmendu behar da udalek pertsona nagusientzako egoitza zentroen gastuaren %5,5 finantzatzen dutela, eta soilik EELZren gastuaren %40. Gogoratu behar da, halaber, gizarte zerbitzuen gastuaren %20 Zerbitzu eta prestazioen katalogoan ez dauden zentro, programa edo prestazioei dagokiela, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legean ezarritakoaren haritik.